Ο Θεός Αγαπάει το Χαβιάρι

Κριτικός: Χάρης Καλογερόπουλος

Έκδοση Κειμένου: 7/10/2012

Είναι η περίπτωση του Ιωάννη Βαρβάκη που ξεκίνησε από Ψαριανός καπετάνιος πειρατής, συμμετείχε στον ρωσο-τουρκικό πόλεμο χάνοντας όλο του το βιός, βρέθηκε στην αυλή της Μεγάλης Αικατερίνης και υπό την εύνοια και οικονομική της ενίσχυση, έγινε πλούσιος χάρη κυρίως στην αλιεία οξύρυγχου, βρίσκοντας τρόπο διατήρησης του χαβιαριού. Ο Βαρβάκης βοήθησε οικονομικά την ελληνική επανάσταση και άφησε μεγάλο μέρος της περιουσίας του για την ίδρυση της ομώνυμης σχολής και αγοράς.

Θυμάμαι το Καβάφης του 1996 σαν μα σειρά από, ας πούμε, «video clips» εμπνευσμένα από εικόνες της καβαφικής ποίησης, κάτι ενοχλητικά λίγο και άδικο προκειμένου για ένα στοχαστή πάνω στην Ιστορία και την ανθρώπινη μοίρα, που εδώ και δεκαετίες σε παγκόσμιες ψηφοφορίες ανακηρύσσεται διαρκώς ο μεγαλύτερος ποιητής του 20ου αιώνα – όχι φυσικά επειδή του άρεσαν τα «φθαρτά άσπρα μέλη». Ύστερα ήρθε ο Γκρέκο. Εδώ είχαμε μια ισχνότατη αφηγηματική γραμμή σαν ένα λεύκωμα από σκετς που αντιστοιχούσαν σε φάσεις της ζωής του, χωρίς να μαθαίνουμε τίποτε ουσιαστικό ούτε για τον χαρακτήρα του, ούτε για την τέχνη του, ούτε για τον βίο του, ούτε για τη δίκη του. Αυτή τη φορά, τα σκετς ήταν αρκετά επιμελημένα ως παραγωγή.

Το ίδιο συμβαίνει και στην παρούσα περίπτωση του Βαρβάκη χωρίς τις αρετές της παραγωγής. Θυμηθείτε κάποιες ιστορικές τηλεοπτικές εκπομπές από Αμερική, Αγγλία και Γαλλία. Ας πούμε ότι ένα επεισόδιο αναφέρεται στον Καίσαρα. Ένας ιστορικός μιλάει μπροστά στην οθόνη ή αφηγείται κι αναλύει εκτός πλάνου, ενώ βλέπουμε χάρτες, ζωγραφιές, γλυπτά κι ενώ κάποιες φορές παρεμβάλλονται δραματοποιημένα στιγμιότυπα όπου π.χ. ένας ηθοποιός (κομπάρσος, δηλαδή) πάνω σε άλογο λέει: «ο κύβος ερρίφθη», ενώ από πίσω μπορεί να έχουμε μια εικόνα από ρέμα, δίκην Ρουβίκωνα. Κάποια άλλη στιγμή, έχουμε άλλο σκετς. Τρεις, τέσσερις τον μαχαιρώνουν και ‘κείνος λέει: «και συ Βρούτε;»!! Φανταστείτε τώρα ότι αφαιρούμε τα περισσότερα από αυτά που μας έχει πει ο αφηγητής (χάνοντας το ζουμί της ιστορικής ανάλυσης) και προσθέτουμε περισσότερα σκετς. Έχουμε μια ταινία αλά Σμαραγδή. Να το περιγράψω κι αλλιώς. Φανταστείτε μια τηλεοπτική σειρά 12 ωρών πάνω στην ιστορία του Βαρβάκη, με επίπεδο παραγωγής Ελλάδας των 1980, και μετά ότι έχουμε ένα δίωρο τρέιλερ. Σε αυτό το τρέιλερ, βρίσκουμε και πάλι μια ταινία αλά Σμαραγδή.

Το πρόβλημα, φυσικά, ξεκινάει κάθε φορά από το σενάριο. Αν θες να κάνεις μια ακαδημαϊκή βιογραφική ταινία, που αυτό θέλεις να κάνεις (κι όχι ένα art-house Byron του Κούνδουρου), χρειάζεται να συμπυκνώσεις έξυπνα τα βιογραφικά στοιχεία που χρειάζονται κι ύστερα να εστιάσεις μόνο σε δυο τρία σημεία της ζωής και δράσης του προσώπου και ‘κει να στήσεις μια δραματουργία που θα αποκαλύπτει τον άνθρωπο, τις σχέσεις του, τις συνθήκες πίσω από τα φαινόμενα κ.λπ. Ο ήρωάς σου θα συζητήσει διεξοδικά με πρόσωπα, θα θυμώσει, θα γελάσει, θα κλάψει και πάλι και πάλι και πάλι, μέχρι να έρθουμε σε αληθινή επαφή μαζί του. Επίσης, θα αναλυθούν γεγονότα πίσω στο παρασκήνιο, θα μάθουμε αληθινά κίνητρα που φωτίζουν τον ήρωα και τους γύρω κ.λπ. Πιθανά, ο κύριος Σμαραγδής να νομίζει ότι αυτό έχει κάνει, αλλά αυτό δεν συμβαίνει. Μάλιστα, για να γεμίσει τα κενά μεταξύ στιγμιότυπων, έχει χρησιμοποιήσει το μηχάνευμα του αφηγητή, μέσω ενός έμπιστού του, που μιλάει σε παιδάκια για την ιστορία του Βαρβάκη (όπως π.χ. ο Άντονι Χόπκινς-Πτολεμαίος για τον Αλέξανδρο), όπως και μια διαφωτιστική συζήτηση μεταξύ δύο βαθμούχων (Άγγλου και Έλληνα) όπου ο ένας εξιστορεί στον άλλο την περίπτωση Βαρβάκη. Από αυτούς ακούμε κάθε λίγο σε θαυμαστικό τόνο, «ώ!», πόσο τολμηρός, θαυμάσιος, πατριώτης είναι (θαυμαστικά γαρνιρισμένα με ρητά τύπου «η ελευθερία είναι το τούτο και τ ‘άλλο»), αφού η ίδια η αφήγηση αδυνατεί να αποτυπώσει σε εικόνες αυτές τις ιδιότητες.

Ύστερα είναι και η παραγωγή. Δεν νομίζω ότι 8 εκατ. ευρώ (όπως αναφέρει το imdb) είναι αρκετό ποσό για να κάνεις ταινία που περιλαμβάνει επαναστάσεις, Μεγάλη Αικατερίνη, μετακινήσεις σε τόπους, όταν μάλιστα έχεις να πληρώσεις μια Ντενέβ (χώρια οι άλλοι ξένοι) που δεν χρησιμεύει σε τίποτε αφού δεν έχει ρόλο να ερμηνεύσει πέρα από το να πει λίγες ατάκες και, για να μη στέκει άπραγη και άχαρη, να περιφέρεται τρώγοντας χαβιάρι. Ή χρησιμοποιείς το κονδύλι πιο έξυπνα. Πληρώνεις πολύ λιγότερο μια άλλη ηθοποιό και με τα λεφτά που περισσεύουν νοικιάζεις μια αληθινή αίθουσα ακροάσεων για τη τσαρίνα κι όχι ένα περίπου χολ με λίγους νοματαίους για αυλή. Έτσι χάνεις και τη λάμψη που υπολόγιζες ότι θα εισπράξεις με τη Ντενέβ. Τέλος πάντων, τα λάθη παραγωγής είναι αμέτρητα. αλλά πριν και πάνω απ’ όλα δεν υπάρχει σενάριο που να παρέχει δραματουργία, άρα δεν υπάρχει και ταινία, αλλά υλικό για δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ.

Στην παρούσα κοινωνική κατάσταση, είναι καλό να βλέπει ο λαός τους ευεργέτες της εποχής των εθνικών ρομαντισμών, αλλά θα έπρεπε αυτό να γίνεται με καλλιτεχνική σοβαρότητα. Οι καλές προθέσεις δεν αρκούν. Όχι πως το φιλμ δεν θα πουλήσει….

Βαθμολογία: