Το Αίνιγμα

Κριτικός: Φίλιππος Χατζίκος

Έκδοση Κειμένου: 24/6/2021

Η ημέρα είναι η παραμονή της πρωτοχρονιάς, παραδοσιακά μέρα γιορτής αλλά και σιωπηλού αναστοχασμού, αναγκαστικού απολογισμού και μάταιης στοχοθεσίας για την επόμενη χρονιά που ετοιμάζεται να εισέλθει. Για τον έγκριτο νομικό Μαρτινό ωστόσο αυτή η μέρα έχει πάρει μια τροπή πολύ διαφορετική από την αναμενόμενη, καθώς αντί να διασκεδάζει τις ανασφάλειές του σε κάποιο ρεβεγιόν πολυτελείας βρίσκεται κλεισμένος σε ένα αστυνομικό τμήμα ως βασικός ύποπτος για τον φόνο και τον βιασμό δύο ανήλικων κοριτσιών. Απέναντί του ο αστυνόμος Γκαλιέν, άοκνος υπηρέτης της έννομης τάξης που πασχίζει να ρίξει φως στο στυγερό έγκλημα.

Εκ πρώτης όψεως το «Αίνιγμα» μοιάζει να συνιστά ακραιφνές δείγμα policier, με την μουντή όψη των προσώπων να συνδέεται άρρηκτα με τη μελαγχολική καταχνιά του κειστού χώρου. Εντούτοις, η πλοκή του είναι ελάχιστη, τόση ώστε να σχηματιστεί μία υποτυπώδης ιστορία, ενώ ο περιορισμός των χαρακτήρων κατά βάση στο δωμάτιο της άτυπης ανάκρισης προσδίδει στο φιλμικό κείμενο την αύρα του θεατρικού. Έτσι, το συνεχές μπρα-ντε-φερ των δύο χαρακτήρων, εμπλουτισμένο με άψογα τοποθετημένες παύσεις, ολοένα και εντείνεται: οι δύο χαρακτήρες μπορεί να απέχουν αρκετά σαν ιδιοσυγκρασίες, είναι όμως αμφότεροι εγκλωβισμένοι σε ένα πνιγηρό δωμάτιο, ενώ έξω ο κόσμος –υποτίθεται πως- γλεντά και ετοιμάζεται για το κατευόδιο του παλιού χρόνου.

Ο Μαρτινό δεν παύει ούτε στιγμή να διατρανώνει την αθωότητά του, αντιμετωπίζοντας αφ’ υψηλού τον αστυνόμο. Ειρωνεύεται τις μεθόδους του, αποκρούει τις περισσότερες πολιορκητικές απόπειρές του, ενώ δεν διστάζει να υπερτονίσει τα συμπλέγματά του και τις στερεοτυπικές μεθόδους του. Στον αντίποδά του υπόπτου, ο Γκαλιέν προσπαθεί να παραμείνει επαγγελματίας παρά την έντονη αποστροφή που νιώθει αντικρίζοντας τον πιθανό δράστη ενός βάναυσου εγκλήματος που τον αηδιάζει. Πασχίζει να οδηγήσει τις ερωταπαντήσεις σε γόνιμο έδαφος, επιχειρώντας να αντισταθεί στον πειρασμό της εύκολης εξαγωγής ενός συμπεράσματος περί της ενοχής. Τα στοιχεία σε βάρος του υπόπτου κάθε άλλο παρά αδιάσειστα μπορούν να χαρακτηριστούν και αυτό το γνωρίζουν αμφότεροι οι άνδρες ∙ τούτος ο κοινός τόπος βαθαίνει με τον τρόπο του το ρήγμα στη σχέση τους.

Ενώ ο θεατής αφήνεται να αμφιβάλλει μαζί με τον αστυνομικό περί του κατά πόσο στο πρόσωπο του Μαρτινό βλέπει έναν απάνθρωπο φονιά και βιαστή μικρών κοριτσιών, ο Κλοντ Μίλερ μετατρέπει σταδιακά το έργο του σε μία οικονομική κινηματογραφική περιδίνηση περί τον άξονα της έννοιας της αλήθειας. Οι στοχευμένες ερωτήσεις του Γκαλιέν μπορεί να μην έχουν κατορθώσει να αναδείξουν τον Μαρτινό σε ένοχο μετά βεβαιότητος, έχουν όμως φωτίσει παραπλεύρως την προσωπικότητα του ανακρινόμενου. Σύντομα ο ύποπτος ανακρίνεται για κάτι διαφορετικό από το υπό συζήτηση έγκλημα, κάτι που μπορεί να μη συνιστά επ’ ουδενί αξιόποινη συνθήκη αλλά το φορτίο της είναι αληθινά δυσβάσταχτο: για τους όρους της προσωπικής του δυστυχίας, του παγιωμένου κοινωνικού του στάτους και του αποτυχημένου γάμου του που μοιάζει να τον διατηρεί δέσμιο μίας άφατης δυστυχίας.

Το προφίλ του ανακρινόμενου σχηματίζεται: είναι ένας άνδρας γεμάτος πικρία, προσωπική απογοήτευση και αποστροφή για τον εαυτό του, στοιχεία που θα μπορούσαν να συγκροτούν την ψυχική όψη ενός στυγνού εγκληματία, αλλά όχι απαραίτητα. Χάρη στο ευφάνταστο σενάριο, η αμφιβολία του θεατή αποκτά ένα ακόμα επίπεδο: πλέον δεν αναρωτιέται απλώς κατά πόσο ο ανακρινόμενος τέλεσε το έγκλημα, αλλά κατά πόσο αυτός ο άνθρωπος είναι ικανός για κάτι τόσο ειδεχθές.

Παραμένοντας αινιγματικό μέχρι το τέλος, το βραχύ σε διάρκεια φιλμ του Μίλερ αξιοποιεί στο έπακρο τις πασίδηλες αρετές του. Οι Λίνο Βεντούρα και Μισέλ Σερό δίνουν ερμηνείες που μαγνητίζουν, η σύντομη παρουσία της Ρόμι Σνάιντερ εντείνει την αύρα του φιλμ νουάρ που ούτως ή άλλως κυριαρχεί στην ατμόσφαιρα και η γεωμετρία του ασφυκτικού χώρου είναι πολύτιμη μέχρι τη λύση του δράματος. Για όσους έχουν δει το αμερικανικό ριμέικ με το σπουδαίο καστ (Μόργκαν Φρίμαν, Τζιν Χάκμαν, Μόνικα Μπελούτσι), στο οποίο ο Στίβεν Χόπκινς αποπειράθηκε να αποκαλύψει περισσότερα στοιχεία για τους χαρακτήρες σε σύγκριση με το πρωτότυπο υλικό, η σκέψη έρχεται σχεδόν αυτόματα: κάποιες φορές όσο λιγότερα αποκαλύπτονται σε επίπεδο πλοκής, τόσο περισσότερα αφήνονται στην ανάγνωση του κειμένου. Αυτή είναι τελικά η μαγεία της ταινίας του Μίλερ, ότι ενώ παραμένει ελλειπτική, περιέχει μία συναρπαστικά πολυδιάστατη αφήγηση.

Βαθμολογία: