Απελευθέρωση

Κριτικός: Σταύρος Γανωτής

Έκδοση Κειμένου: 23/1/2023

Μόνο ως τιμωρία για τα περσινά μπορώ να εκλάβω τη στάση του μεγάλου όγκου του αμερικανού κοινού και της κριτικής πάνω σε μια ταινία που οποιαδήποτε άλλη χρονιά θα ήταν «ταμάμ» για αρκετά Όσκαρ. Ο Antoine Fuqua κάνει την υπέρβαση που χρωστούσε στον εαυτό του εδώ και πολλά έτη, αλλά είναι αλήθεια και ότι δεν μπορεί να αποβάλει τελείως το ύφος που τον έχει κάνει εμπορικά περιζήτητο στο Χόλιγουντ. Τουλάχιστον όμως κι αυτό το προσαρμόζει στις συνθήκες.

Καταρχάς πρέπει κανείς να είναι αόμματος ώστε να μη δει ότι ο Will Smith τρώει κυριολεκτικά σίδερα, κι ενώ διατηρεί την ίδια ώρα την ψυχραιμία που του ορίζει ο χαρακτήρας του. Αλλά έχει κι απέναντι του έναν εξίσου ανατριχιαστικό Ben Foster που με πήγε πίσω στην πρώτη μεγάλη του εμφάνιση στο Τελευταίο Τρένο για τη Γιούμα. Οι χαρακτήρες που ερμηνεύουν δεν βγάζουν απόλυτη λογική σε έναν σημερινό θεατή, αλλά αντικατοπτρίζουν αυτή την ιστορική συνέχεια του ρατσισμού στην πλέον κρίσιμη χρονικά στροφή του, που θα αφήσει ως σήμερα ολοζώντανα τα -τραμπικά- απομεινάρια της.

Η πλοκή αφορά ένα μοτίβο που έχουμε δει αρκετές φορές ήδη στο σινεμά, φέρνοντας πιο άμεσα στον νου την Επιστροφή του Inarritu (ακόμα και ο αλιγάτορας μπορεί να σας παραπέμψει στην αρκούδα). Πρόκειται για αυτή την αρχέγονη για το γουέστερν πορεία επιβίωσης μέσα σε άγριες φυσικές συνθήκες, με τον διώκτη ξοπίσω περισσότερο να απολαμβάνει σαδιστικά το κυνήγι και να τα δίνει όλα για την τιμή των όπλων, παρά να ασκεί το «επάγγελμα» του. Μια άρρωστη συνθήκη που όμως κάποτε ήταν κανόνας, και η αντικατάσταση του με τα χρόνια από τον αμείλικτο κυνηγό του χρήματος φαντάζει με βήμα προόδου για τον ανθρώπινο πολιτισμό. Το ότι υπάρχει ευρέως μια νοσταλγία για εκείνους τους καιρούς της «ιπποσύνης», αυτό καλύτερα να το έθετα ως «βλακεία του ιστορικά αδιάβαστου»…

Αυτή όμως η πορεία επιβίωσης δεν θα κάτσει ιδιαίτερα να ασχοληθεί με αρχετυπικά σύμβολα, όπως πχ έπραξε ο Inarritu, αλλά λειτουργεί ως μια ωμή δράση για να σε κάνει να σκεφτείς το ανθρώπινο παράδοξο που ονομάζεται ρατσισμός, και είναι τόσο ριζωμένο στο DNA μας, που ακόμα φέρει σθεναρές αντιστάσεις επί της ολικής εξαφάνισης του. Δεν θα κατηγορήσω ως προς την ένταση και το στιλιζάρισμα της δράσης τον Fuqua ως επιτηδευμένο, αλλιώς θα έπρεπε να πούμε το ίδιο για τον Spielberg και τον Στρατιώτη Ράιν, που όμως είναι οι μοναδικοί τρόποι να εξιστορήσεις οπτικά τέτοιες στιγμές του παρελθόντος (και δυστυχώς και αρκετές του παρόντος…). Όχι, το κάτι σαν ασπρόμαυρο δεν κάνει την ταινία με το ζόρι ποιότητας, ούτε όμως φανερώνει έναν δημιουργό που θέλει να σε ξεγελάσει, μια κι αυτό θα φαίνονταν από το σύνολο των υλικών του. Σημασία έχει ότι διαπερνά την οθόνη το καρδιοχτύπι του κεντρικού ήρωα, όπως και η σαπίλα μιας ιστορικής περιόδου που ο πόλεμος έφτασε να στέκει ως η μόνη λύση για δικαιοσύνη. Δεν μιλάμε για κατακτητικό πόλεμο, αλλά για ένα καίριο χτύπημα στην καρδιά μιας ασύδοτης ηθικά περιοχής του πλανήτη.

Το ένα λάθος που στοιχίζει στον Fuqua είναι η σύνδεση της καλής πλευράς των πραγμάτων με τα χριστιανικά ήθη. Όπως όμως και ο ίδιος αποκαλύπτει μέσω του κηρύγματος που γίνεται στους σκλάβους, μιλάμε για μια θρησκεία που δεν έχει εντέλει τόση σημασία τι φέρει ως νόμους της, αλλά στο πώς οι άνθρωποι την ερμηνεύουν ο καθένας για το δικό του συμφέρον ή λογική. Και επίσης αυτό δεν καν είναι κάτι το ανιστόρητο, απλά μεταφέρεται σε εμάς ως ένα «πίστευε και μη ερεύνα» με τη λανθασμένη όμως σημασία που δίνει ακόμα και σήμερα η εκκλησία (χωρίς το «κόμμα» δηλαδή). Γιατί σε όσα βλέπουμε εδώ μέσα δεν υπάρχει θείο και μη θείο, αλλά ο άνθρωπος και τα αιώνια λάθη-σωστά του, μαζί με όλα τα ενδιάμεσα τους.

Θέλετε να το δείτε ως χτύπημα στο στομάχι ενός σημερινού «νοσταλγού»; Θέλετε να το δείτε ως ένα μίνι έπος ασταμάτητης δράσης και αγωνίας; Όπως και να το δείτε, έχουμε μια αληθινά καλή ταινία που δεν έπρεπε να κρυφτεί κάτω από το χαλί, απλά και μόνο για τιμωρία…

Βαθμολογία: