Ο κλασικός Φρανκενστάιν με τον Μπορίς Καρλόφ προβάλλεται σε έναν μικρό επαρχιακό κινηματογράφο της Καστίλης, στις αρχές της δεκαετίας του 1940. Η εξάχρονη Άννα υποβάλλεται από την μορφή του τέρατος. Η αδελφή της την καθησυχάζει, πείθοντάς την πως το τέρας είναι ένα αθάνατο πνεύμα που ζωντανεύει εύκολα παίρνοντας ανθρώπινη μορφή. Η Άννα αναζητά το πνεύμα και πιστεύει πως το ξαναβρίσκει ζωντανό στο πρόσωπο ενός παράνομου που κρύβεται στην περιοχή.
Σκηνοθεσία:
Victor Erice
Κύριοι Ρόλοι:
Ana Torrent … Ana
Isabel Telleria … Isabel
Fernando Fernan Gomez … Fernando
Teresa Gimpera … Teresa
Ketty de la Camara … Milagros
Juan Margallo … ο φυγάς
Κεντρικό Επιτελείο:
Σενάριο: Victor Erice, Angel Fernandez Santos
Παραγωγή: Elias Querejeta
Μουσική: Luis de Pablo
Φωτογραφία: Luis Cuadrado
Μοντάζ: Pablo G. del Amo
Σκηνικά: Adolfo Cofino
Κοστούμια: Peris
Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.
Τίτλοι
- Αυθεντικός Τίτλος: El Espiritu de la Colmena
- Ελληνικός Τίτλος: Το Πνεύμα του Μελισσιού
- Διεθνής Τίτλος: The Spirit of the Beehive
Κύριες Διακρίσεις
- Πρώτο βραβείο στο φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν.
Παραλειπόμενα
- Εντυπωσιακό μεγάλου μήκους ντεμπούτο για τον βάσκο Victor Erice, που έκανε ξανά ταινία δέκα χρόνια μετά.
- Οι πολλοί συμβολισμοί επί της ταινίας δεν αφορούσαν μονάχα το καλλιτεχνικό ύφος του Erice, αλλά κι έναν τρόπο να περάσουν μηνύματα από τη λογοκρισία του φρανκικού καθεστώτος. Κι ενώ οι λογοκριτές είχαν εντοπίσει σημεία που τους ενοχλούσαν, η επιτυχία του φιλμ στο εξωτερικό και το ότι δεν πίστευαν ότι μια αργή σε ρυθμούς ταινία θα τραβούσε το κοινό τούς ώθησε να δώσουν την άδεια για προβολή και στην Ισπανία.
- Στην αρχική του μορφή το σενάριο αφορούσε τη δεκαετία του 1970, και η πρωταγωνίστρια ήταν ενήλικη. Αλλά ο Erice προτίμησε την παιδική μαγεία από το μελόδραμα.
- Ο λόγος που οι βασικοί χαρακτήρες φέρουν το μικρό όνομα των ηθοποιών που τους ερμηνεύουν, ήταν για να βοηθηθεί η 7χρονη Ana Torrent.
- Ο τίτλος ήταν δάνειο από ποίημα του Maurice Maeterlinck.
- Ο διευθυντής φωτογραφίας Luis Cuadrado είχε αρχίσει να τυφλώνεται πριν την έναρξη των γυρισμάτων. Χρειάστηκε ένας βοηθός που φωτογράφιζε τον χώρο, και ο Cuadrado έβλεπε μετά τις πολαρόιντ φωτογραφίες μέσα από μεγεθυντικό φακό, ώστε να κανονίσει τους φωτισμούς.
- Η μικρή Ana Torrent, που είχε μακρά συνέχεια ως ηθοποιός, πίστευε τότε ότι υπήρχε το τέρας του Φρανκενστάιν στην πραγματικότητα. Βλέποντας για πρώτη φορά τον ηθοποιό που το ερμήνευσε, τρόμαξε και τον ρώτησε γιατί σκότωσε το κοριτσάκι.
- Η ταινία αποτελείται από ακριβώς χίλια πλάνα. Τα 500 είναι εσωτερικά, και τα 500 εξωτερικά.
- Μέσα από τους πολλούς που επηρεάστηκαν από τη δύναμη του φιλμ ήταν και ο Guillermo del Toro. Οι αναφορές σε δύο συγκεκριμένες ταινίες του (Η Ράχη του Διαβόλου, Ο Λαβύρινθος του Πάνα) είναι παραπάνω από έμμεσες.
Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης
Έκδοση Κειμένου: 30/8/2022
Ο εκλεκτικός ισπανός σκηνοθέτης Victor Erice έχει ολοκληρώσει μόνο τρεις ταινίες μεγάλου μήκους σε μια καριέρα που εκτείνεται σε σχεδόν τρεις δεκαετίες. Το «Πνεύμα του Μελισσιού» (1973) είναι το συναρπαστικό ντεμπούτο του, το οποίο γυρίστηκε προς το τέλος της δικτατορίας του στρατηγού Φράνκο, αλλά εκτυλίσσεται στην αγροτική Καστίλη του 1940, λίγο μετά το τέλος του αιματηρού Ισπανικού Εμφυλίου. Ο Φράνκο θα παρέμενε στην εξουσία μέχρι τον θάνατό του το 1975, μετά από δεκαετίες καταπίεσης, αυστηρής πατριαρχικής διακυβέρνησης, εθνικιστικού καθολικισμού και πολιτικού αυταρχισμού.
Το «Πνεύμα του Μελισσιού» παραμένει ένα ορόσημο στις ευρωπαϊκές ταινίες τέχνης. Η ταινία του Erice απέχει πολύ από την πολύχρωμη εκδηλωτικότητα που συνδέεται μετωνυμικά με την Ισπανία. Είναι χαμηλότονη, συγκρατημένη, ενδοσκοπική, κοντά στην κεντροευρωπαϊκή παράδοση και ιδιαίτερα στην αισθητική του Antonioni, ο οποίος χρησιμοποιεί τον χρόνο και τον χώρο για να δημιουργήσει συμβολικούς κώδικες. Ο Erice δημιουργεί μια υπαρξιακή, διαλογιστική και ουμανιστική σύνθεση από παρατεταμένα πλάνα -με αραιούς διαλόγους-, με την κάμερα του να αποφεύγει τις εκφραστικές κινήσεις.
Η ιστορία διαδραματίζεται σε ένα πολύ μικρό χωριό χαμένο μέσα σε ήσυχα, γκρίζα, άγονα τοπία. Η Ana, ένα παρατηρητικό μικρό κορίτσι (με το αλησμόνητα εκφραστικό βλέμμα της Ana Torrent), και η αδερφή της, Isabel, προσπαθούν να αντιληφθούν μια πραγματικότητα που δεν κατανοούν πλήρως. Χρησιμοποιούν τη φαντασία τους για να βρουν ένα νόημα στις αχνές, άχρωμες εικόνες και ήχους που συνθέτουν την καθημερινότητα τους. Οι γονείς τους -ένα εσωστρεφές ζευγάρι χωρίς καμία μεταξύ τους επικοινωνία- φαίνεται να ζουν παγιδευμένοι σε αυτή τη ζοφερή, κεχριμπαρένια πραγματικότητα: ο πατέρας ως μελισσοκόμος, η μητέρα ως μοναχική γυναίκα που σπαταλά τον χρόνο της μέσα σε ένα μεγάλο σπίτι γράφοντας μυστηριώδη γράμματα, ίσως στον εραστή της ή στον αδερφό της που έφυγε στη Γαλλία κατά τη διάρκεια του πολέμου. Το κρίσιμο γεγονός της αφήγησης είναι η προβολή στο χωριό του ασπρόμαυρου «Φρανκενστάιν» (1931) του James Whale, με τον Boris Karloff. Η μικρή Ana καθηλώνεται από την απόκοσμη, τρομακτική αλλά και συμπαθητική μορφή του κινηματογραφικού τέρατος, με το μυαλό της να πλημμυρίζεται από εικόνες και ιδέες. Όταν το άκακο αλλά μπερδεμένο τέρας πετάει στη λίμνη ένα κοριτσάκι όπως ένα από τα λουλούδια του, ρωτά: «Γιατί τη σκότωσε;». Αλλά και μετά, συμπονώντας το τέρας, αναρωτιέται: «γιατί τον σκοτώνουν;». Η μεγαλύτερη αδελφή της την υποβάλλει στην ιδέα ότι δεν πέθανε, αλλά είναι ένα αθάνατο περιπλανώμενο πνεύμα. Όταν αργότερα ένας λιποτάκτης κρύβεται σε ένα ερειπωμένο κτίριο, θα τον βοηθήσει θεωρώντας ότι αποτελεί μια ενσάρκωση του «πνεύματος». Αν και δεν συμβαίνουν συνταρακτικά γεγονότα στην ταινία, μπορεί κανείς να νιώσει τον πόνο των μη επουλωμένων πληγών των ανθρώπων σε κάθε κάδρο. Η μέθοδος του Erice είναι να επικεντρωθεί εκτενώς στο τοπίο και στους άδειους χώρους, σε μια προσπάθεια να αναδείξει το συμβολικό τους νόημα. Στο δραματικό αποκορύφωμα της ταινίας, η ταραγμένη Ana δραπετεύει από το σπίτι για να συναντήσει το τέρας του Φρανκενστάιν σε μία από τις πιο όμορφες σεκάνς φαντασίωσης του ισπανικού κινηματογράφου.
Ο Erice αναδεικνύει έναν βαθύ προβληματισμό για τη φύση του κινηματογράφου ως όχημα φαντασίας και εναλλακτικής πραγματικότητας. Χτίζει μια ιστορία με άρρητα λόγια και ελλείψεις που συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας παράξενης ατμόσφαιρας, όπου ο θεατής καλείται να καλύψει τα κενά με τις δικές του ερμηνείες. Ο κινηματογραφιστής Luis Cuadrado χρησιμοποιεί μια παλέτα από συγκρατημένα χρώματα σε αποχρώσεις του κίτρινου, για να μεταφέρει την καταστολή των συναισθημάτων στους εσωτερικούς χώρους του σπιτιού∙ αντίθετα η απεικόνιση των εξωτερικών χώρων είναι πιο ωμή και ρεαλιστική. Το τραγικό είναι ότι ο Cuadrado έπαθε σταδιακή τύφλωση κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων και αυτοκτόνησε στη δεκαετία του 1980. Υποστηρικτική είναι και η μουσική του Luis de Pablo, γεμάτη στιγμές παιδικής χαράς, τρυφερότητας, αλλά και ανησυχίας.
Το «Πνεύμα του Μελισσιού» χρησιμοποιεί την κληρονομιά μιας κλασικής ιστορίας τρόμου ως νήμα για το ξετύλιγμα ενός συναρπαστικού και συγκινητικού παιδικού μύθου. Για την ανάλυση της ταινίας έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις. Αρκετοί τη θεωρούν αλληγορία για το καταπιεστικό φρανκικό καθεστώς. Μπορεί να είναι έτσι, μπορεί και όχι. Πιο ασφαλές είναι πάντως να επικεντρωνόμαστε στην επιφάνεια της ταινίας. Σε αυτή τη βάση θα τη θεωρούσαμε μια ποιητική ταινία που μιλά για την απροσμέτρητη φαντασία των παιδιών σε αντιπαραβολή με την περιχαρακωμένη πραγματικότητα των ενηλίκων. Άλλωστε η υπέροχη τελευταία σκηνή μάς δείχνει ότι η συνάντηση ενός παιδιού με το «άλλο» εξαρτάται από την ικανότητά του να το καλέσει μέσω της άθικτης αθωότητας του.
Βαθμολογία:
Γκαλερι φωτογραφιων
