Πουλημένη στην Αμαρτία

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 9/3/2024

Για όσους θέλουν να γνωρίσουν το μυστηριώδες σύμπαν του φιλμ νουάρ, το «Criss Cross» είναι αναμφίβολα η πιο κατάλληλη ταινία, καθώς στοιχίζεται σε όλες τις στιλιστικές και σεναριακές συμβάσεις του είδους. Η ψυχολογική πολυπλοκότητα των χαρακτήρων, οι ίντριγκες, οι ανατροπές και οι διαπλοκές δικαιολογούν τον τίτλο «Criss Cross». Υπάρχουν φυσικά και οι διασταυρώσεις μεταξύ παρελθόντος και παρόντος που βοηθούν τον θεατή να δει τα αιτιολογικά γρανάζια του δράματος.

Η αφήγηση ξεκινά με ένα εντυπωσιακό εναέριο πλάνο, στο πάρκινγκ ενός κλαμπ, που αποκαλύπτει δυο κρυφούς εραστές -τον Steve Thompson (Burt Lancaster) και την πρώην σύζυγό του, Anna (Yvonne De Carlo)- να σχεδιάζουν τη συνάντηση τους, αφού συμμετάσχουν σε μια ληστεία την επόμενη μέρα. Η κάμερα του Franz Planer δημιουργεί αμέσως μια βαριά αίσθηση απειλής και άγχους. Αργότερα μέσα στο κλαμπ, ο καυγάς μεταξύ του Steve και του Slim Dundee (Dan Duryea) -τωρινού συζύγου της Anna- διακόπτεται όταν παρεμβαίνει ο φίλος του Steve, αστυνομικός Pete Ramirez (Stephen McNally). Οι δυο αντίζηλοι έχουν μια ληστεία στα σκαριά και δεν θέλουν οι προσωπικές διαφορές να τη χαλάσουν.

Μόλις η επιχείρηση τίθεται σε κίνηση, ο «εσωτερικός άνθρωπος» Steve αναλογίζεται -σε μια εκτεταμένη αναδρομή- τα γεγονότα του παρελθόντος που οδήγησαν στην εμπλοκή του με εγκληματίες που αντιπαθεί. Μετά το διαζύγιο του με την Anna, περιπλανήθηκε στη χώρα κάνοντας διάφορες δουλειές, προσπαθώντας απεγνωσμένα να την ξεχάσει. Ωστόσο επέστρεψε από ενστικτώδη παρόρμηση, αφού δεν μπορούσε να τη βγάλει από το μυαλό του. Λέει στον εαυτό του ότι την έχει ξεπεράσει, αλλά οι πράξεις του προδίδουν τις μύχιες σκέψεις του. Την ψάχνει στα παλιά τους στέκια και τελικά τη βρίσκει να χορεύει προκλητικά μια δροσερή ρούμπα στην αγκαλιά ενός όμορφου νεαρού (Tony Curtis). To έξοχο μουσικό ιντερμέδιο είναι το «Jungle Fantasy», ένα δείγμα αφρο-κουβανικής τζαζ, εκτελεσμένο από την ορχήστρα του Esy Morales. Το καθηλωμένο βλέμμα του Lancaster παρακολουθεί από μακριά τoν αισθησιακό χορό της εκστασιασμένης De Carlo, ενώ σιγοβράζει από ταυτόχρονα πρωτεϊκά συναισθήματα: απέχθεια και λαχτάρα. Αν και καβγαδίζουν συνεχώς, ο Steve και η Anna αρχίζουν να βλέπονται ξανά, παρά τη σφοδρή αποδοκιμασία της μητέρας του και των φίλων του. Αφού δεν μπορεί να την ξεχάσει, υποκύπτει σε μια εμμονική προσκόλληση μαζί της. Ωστόσο, αιφνιδιαστικά, η Anna τον εγκαταλείπει για να παντρευτεί τον μαφιόζο Slim Dundee (Dan Duryea), που την πολιορκούσε. Όμως σύντομα δηλώνει μετανοιωμένη για την απόφαση της και ξαναρχίζει μια ερωτική σχέση με τον Steve. Αλλά όταν ο Slim τη βρίσκει στο σπίτι του, ο Steve σκαρφίζεται, ως αντιπερισπασμό, μια πρόταση για ληστεία θωρακισμένου αυτοκινήτου. Το δέλεαρ είναι μεγάλο και οι διαφορές τους μπορούν να λυθούν αργότερα…

Το «Criss Cross» είναι βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Don Tracy (του 1934), το οποίο είναι πολύ πιο σκληρό και κυνικό από την κινηματογραφική μεταφορά του. Ο Robert Siodmak δανείστηκε και ενσωμάτωσε αρκετά στοιχεία από τη δική του γερμανική ταινία «Καταιγίδες του Πάθους/Stürme der Leidenschaft» (1932). Συνεργάστηκε με τον σεναριογράφο Daniel Fuchs πυκνώνοντας την επεισοδιακή πλοκή του Tracy σε μια συνεκτική αφήγηση που οδεύει απαρέγκλιτα προς την αναπόφευκτη κατάληξη της .Επίσης εστιάζει πολύ περισσότερο στους καταδικασμένους εραστές, και αλλάζει το τέλος του μυθιστορήματος που ολοκληρώνεται με τον Steve να ανακαλύπτει ότι η Anna τον απατά με τον μικρό αδερφό του, Slade (Richard Long). Όπως είναι φυσικό, θα ήταν πολύ τολμηρή για το 1949 η απεικόνιση μια τέτοιας «παρεκκλίνουσας σεξουαλικής συμπεριφοράς».

Ο Siodmak είχε ήδη γυρίσει το «The Killers» (1946), μια ταινία που μοιάζει με το «Criss Cross», έχοντας τον ίδιο πρωταγωνιστή, στον ρόλο ενός άνδρα που δεν μπορεί να αντισταθεί στη σαγήνη μιας θανατηφόρας γυναίκας, με αποτέλεσμα να εκπίπτει σε μια κατάσταση ατονίας, απώλειας ενεργητικότητας και ηθικού σκοπού. Σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, ο Steve και η Anna αγωνίζονται να εξηγήσουν την παράδοξη φύση της σχέσης τους. Ήδη χωρισμένοι, δεν μπορούν ούτε να χωρίσουν πραγματικά αλλά ούτε και να είναι μαζί. Η Anna παίζει με τη μοιρολατρική επιθυμία του Steve για εκείνη, γνωρίζοντας ότι μπορεί να τον χειραγωγήσει. Η σχέση τους είναι ασύμβατη, ωστόσο την κρατούν ζωντανή για να εκπληρώσουν τις δικές τους εγωιστικές επιθυμίες: για τον Steve είναι σαρκικές, για την Anna υλιστικές. Οι κίβδηλες υποσχέσεις της Anna στη εναρκτήρια  σεκάνς σφραγίζουν το πεπρωμένο του Steve. «Όλα αυτά τα πράγματα που μας συνέβησαν, όλα όσα έγιναν πριν, θα τα ξεχάσεις. Θα το δεις. Θα σε κάνω να τα ξεχάσεις. Θα είμαστε μόνο εσύ κι εγώ», λέει, χωρίς φυσικά να τα εννοεί.

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο που παραμένει ασαφές είναι η απειλή του Ramirez προς την Anna να αφήσει ήσυχο τον Steve, ειδάλλως θα την κλείσει στη φυλακή. Αυτό ίσως υποδηλώνει ότι η Anna περιστασιακά εκπορνεύεται με πλούσιους άντρες, και γι’ αυτό τη θεωρεί ακατάλληλη για τον φίλο του. Η εκθαμβωτική Yvonne De Carlo είναι μια πρωτότυπη femme fatale. Αν και δείχνει τον αληθινό της χαρακτήρα στο ζοφερό φινάλε, στο μεγαλύτερο μέρος της ταινίας είναι ένα εξιδανικευμένο αντικείμενο του πόθου, μια σχεδόν ερωτική φαντασίωση. Σε αυτή τη βάση ο άρρηκτος δεσμός της με τον έντονα αρρενωπό Steve φαίνεται να είναι καθαρά σεξουαλικός, τουλάχιστον από την πλευρά της.

Ένα τυπικό ερώτημα στις ταινίες νουάρ είναι για ποιο λόγο οι ήρωες παίρνουν τις λάθος αποφάσεις, ενώ  ξέρουν ότι είναι λάθος. Σύμφωνα με το κυρίαρχο αξίωμα του φιλμ νουάρ, η δύναμη της μοίρας είναι απροσμέτρητη, και ο Steve το γνωρίζει καλά: («Από την αρχή όλα οδηγούσαν σε έναν μονόδρομο. Ήταν γραμμένο στα χαρτιά ή ήταν η μοίρα ή όπως αλλιώς θέλεις να το πεις. Δεν υπήρχε τρόπος να το σταματήσεις»).

Η τελευταία πράξη του δράματος θα παιχτεί σε ένα σκηνικό που θυμίζει απόκοσμο προθάλαμο της κόλασης. Έχει σημάνει η ώρα της σύγκρουσης του ρομαντισμού και του ωφελιμισμού, με τον Steve να ονειρεύεται ακόμα ένα κοινό μέλλον («Ποτέ δεν θέλησα τα λεφτά. Ήθελα απλά εσένα.») και την Anna, με βαλίτσες γεμάτες κλεμμένα λεφτά, να ετοιμάζεται να τον παρατήσει τραυματία και απροστάτευτο («Ο καθένας, πρέπει να φροντίσει για τον εαυτό του»). Σε ένα βαθιά ρομαντικό και ανελέητα πεσιμιστικό φινάλε, οι καταραμένοι εραστές γέρνουν ο ένας στην αγκαλιά του άλλου, σαν ήρωες αρχαίας τραγωδίας. Πίσω τους κρύβεται ο τεφρός ωκεανός του φεγγαρόφωτου, ενώ η παρτιτούρα του Miklós Rózsa διογκώνεται μέχρι το πεισιθάνατο αποκορύφωμά της. Το -μαγευτικής πλαστικότητας- τελικό κάδρο παραπέμπει στην «Pieta» του Michaelangelo και αποτελεί μία από τις εμβληματικές εικόνες του φιλμ νουάρ.

Βαθμολογία: