Κλεοπάτρα

Η βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα, θέλοντας να διατηρήσει το βασίλειο της απέναντι στην επέκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, χρησιμοποιεί τα θέλγητρά της για να γοητεύσει τον Ιούλιο Καίσαρα. Όταν εκείνος δολοφονείται, η Κλεοπάτρα στρέφεται για υποστήριξη στον Μάρκο Αντώνιο, ο οποίος μην μπορώντας να αντισταθεί στη γοητεία της την ερωτεύεται. Όταν όμως ο Οκταβιανός θα κηρύξει τον πόλεμο στους δύο εραστές, τόσο η αγάπη όσο και η τύχη ολόκληρης της Αιγύπτου θα βρεθεί σε κίνδυνο.

Σκηνοθεσία:

Joseph L. Mankiewicz

Κύριοι Ρόλοι:

Elizabeth Taylor … Cleopatra

Richard Burton … Mark Antony

Rex Harrison … Julius Caesar

Pamela Brown … η αρχιέρεια

George Cole … Flavius

Hume Cronyn … Sosigenes

Cesare Danova … Apollodorus

Kenneth Haigh … Brutus

Andrew Keir … Agrippa

Martin Landau … Rufio

Roddy McDowall … Octavian (καίσαρας Augustus)

Robert Stephens … Germanicus

Francesca Annis … Eiras

Gregoire Aslan … Pothinus

Martin Benson … Ramos

Herbert Berghof … Theodotos

John Cairney … Phoebus

John Doucette … Achillas

Michael Gwynn … Cimber

Michael Hordern … Cicero

John Hoyt … Cassius

Marne Maitland … Euphranor

Carroll O’Connor … Casca

Richard O’Sullivan … φαραώ Ptolemy XIII

Gwen Watford … Calpurnia

Douglas Wilmer … Decimus

Jean Marsh … Octavia

Finlay Currie … Titus

Laurence Naismith … Arachesilaus

Marina Berti … βασίλισσα της Ταρσούς

Κεντρικό Επιτελείο:

Σενάριο: Joseph L. Mankiewicz, Ranald MacDougall, Sidney Buchman

Παραγωγή: Walter Wanger

Μουσική: Alex North

Φωτογραφία: Leon Shamroy

Μοντάζ: Dorothy Spencer

Σκηνικά: John DeCuir

Κοστούμια: Vittorio Nino Novarese, Renie

Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Μέτρια.

Τίτλοι

• Αυθεντικός Τίτλος: Cleopatra
• Ελληνικός Τίτλος: Κλεοπάτρα

Άμεσοι Σύνδεσμοι

• Κλεοπάτρα (1917)
• Κλεοπάτρα (1934)
• Καίσαρ και Κλεοπάτρα (1945)
• Το Φίδι του Νείλου (1953)
• Δύο Νύχτες με την Κλεοπάτρα (1954)
• Οι Λεγεώνες της Κλεοπάτρας (1959)
• Αντώνιος και Κλεοπάτρα (1972)
• Κλεοπάτρα (1999)

Σεναριακή Πηγή

• Βιβλίο: The Life and Times of Cleopatra του Carlo Maria Franzero.
• Γραπτά: Πλούταρχος, Suetonius, Ἀππιανός.

Κύριες Διακρίσεις

• Όσκαρ φωτογραφίας, σκηνικών, κοστουμιών και ειδικών εφέ. Υποψήφιο για καλύτερη ταινία, πρώτο αντρικό ρόλο (Rex Harrison), μουσική, μοντάζ και ήχο.
• Υποψήφιο για Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ταινίας (δράμα), σκηνοθεσίας, πρώτου αντρικού ρόλου (Rex Harrison) σε δράμα, και δεύτερου αντρικού ρόλου (Roddy McDowall).

Παραλειπόμενα

• Πρόκειται για τη διασημότερη βιογραφία της Κλεοπάτρας στην ιστορία του σινεμά. Κι αυτό ενώ η πρώτη ταινία χρονολογείται το 1899 (δίλεπτο φιλμ του Georges Melies), ενώ επί του βωβού είχαμε ακόμα τέσσερις ταινίες. Ανάμεσα στις διάσημες που ερμήνευσαν τη βασίλισσα της Αιγύπτου, ήταν και οι: Theda Bara, Claudette Colbert (στο ομώνυμο έπος του Cecil B. DeMille), Vivien Leigh, Sophia Loren, αλλά και η Monica Bellucci στο Αστερίξ & Κλεοπάτρα.
• Ήταν ένα προσωπικό στοίχημα για τον παραγωγό Walter Wanger η μεταφορά της ζωής της Κλεοπάτρας στη μεγάλη οθόνη. Είχε εξετάσει πολλές επιλογές ως επιρροή, αλλά όταν παρακολούθησε το 1951 την Elizabeth Taylor στο Μια Θέση τον Ήλιο, είχε ήδη βρει την ιδεατή του Κλεοπάτρα. Την ίδια όμως χρονιά, ο Wanger πυροβόλησε τραυματίζοντας τον εραστή της συζύγου του, της διάσημης ηθοποιού Joan Bennett, και βρέθηκε για κάποιους μήνες στη φυλακή (θεωρήθηκε ότι ήταν εν βρασμώ). Η επιστροφή του στις παραγωγές από το 1956 ήταν δυναμική, και αυτό έθετε το όνειρο του ξανά εν ενεργεία. Προσεγγίζοντας τις Monogram και RKO Pictures δεν είχε τύχη, ενώ συνάντησε από κοντά και την ίδια της Taylor με τον σύζυγο της, Michael Todd, μήπως βοηθούσαν να πάει η ταινία στη United Artists. Παρά το ενδιαφέρον της ηθοποιού, ο σύζυγος της δεν έδειξε ενθουσιασμό. Τύχαινε όμως να είναι και μια περίοδος που η Twentieth Century Fox είχε απανωτές εμπορικές αποτυχίες, με τον διευθυντή της, τον Σπύρο Σκούρα, να αναζητάει εναγωνίως τη “μεγάλη ταινία”. Ένα από τα στελέχη του, ο David Brown, πρότεινε διασκευή της Κλεοπάτρας του 1917, και αυτό βοήθησε τον Wanger να έρθει σε συμφωνία με το στούντιο (η συμφωνία αφορούσε ακόμα δύο ταινίες, που ποτέ όμως δεν έγιναν).
• Έχοντας συνεργαστεί παλιότερα, ο Wanger προσέγγισε πρώτα τον Alfred Hitchcock για τη σκηνοθεσία, αλλά ο Βρετανός αρνήθηκε. Η επιλογή του Σκούρα ήταν ο βετεράνος Rouben Mamoulian, αλλά το αρχικό σενάριο δεν ευχαρίστησε ούτε εκείνον, ούτε την Taylor.
• Η Taylor είπε το ναι το 1959, όταν την επισκέφτηκε στο πλατό του Ξαφνικά Πέρσι το Καλοκαίρι ο Walter Wanger. Κι αυτό ενώ η σταρ απαίτησε το ποσό ρεκόρ του ενός εκατομμυρίου δολαρίων, συν το 10% από τα ταμειακά κέρδη. Πριν από αυτή την υπογραφή, πέρασαν ως υποψήφιες οι: Joan Collins (δοκιμάστηκε εκτενώς, αλλά με προοπτική μια αρκετά φτηνή παραγωγή), Joanne Woodward, Suzy Parker, Audrey Hepburn, Sophia Loren και Gina Lollobrigida.
• Ο Wanger ζήτησε είτε τον Laurence Olivier είτε τον Rex Harrison για τον Ιούλιο Καίσαρα, και τον Richard Burton για τον Μάρκο Αντώνιο. Το στούντιο όμως δεν συζητούσε καν για τους Harrison και Burton, με τον Stephen Boyd να παίρνει τον ρόλο του Μάρκου Αντώνιου, και τον Peter Finch αυτόν του Καίσαρα.
• Ο Rouben Mamoulian επέβλεπε τις προετοιμασίες της παραγωγής, αναζητώντας πέρα του στούντιο χώρους γυρισμάτων σε Αγγλία, Τουρκία και Αίγυπτο. Κι ενώ ξεκίνησαν γυρίσματα στα Pinewood Studios του Λονδίνου, η Taylor ξεκίνησε να προκαλεί άθελα της τα πρώτα προβλήματα. Αρχικά ήταν η επιμονή της στον κομμωτή Sydney Guilaroff που προκάλεσε την οργή των βρετανών συναδέλφων του από το συνδικάτο, απειλώντας με εγκατάλειψη της ταινίας. Έπειτα ασθένησε ελαφριά, αλλά επί δυο βδομάδες αρνούνταν να επιστρέψει. Εντέλει όμως η ασθένεια της αποδείχτηκε ότι ήταν μηνιγγίτιδα, με τα γυρίσματα να αναβάλλονται μέχρι να συνέλθει οριστικά. Σε αυτή τη φάση ο Nunnally Johnson προσλήφθηκε να δουλέψει εκ νέου το σενάριο, αλλά και πάλι ο Mamoulian και η Taylor δεν το αποδέχτηκαν. Απώτερη όμως σημασία είχε ότι είχαν περάσει ήδη 16 εβδομάδες “γυρισμάτων” και υπήρχε έτοιμο υλικό μόνο 10 λεπτών. Τα 7 εκατομμύρια δολάρια που είχε επιφορτωθεί ήδη το μπάτζετ έκαναν έξαλλο τον Σκούρα, που έριξε το φταίξιμο στον σκηνοθέτη. Εντός λίγων ημερών, ο Mamoulian παραιτήθηκε.
• Η Taylor ήταν που έθεσε τότε ως τελεσίγραφο δύο εναλλακτικές επιλογές για τη σκηνοθεσία: τον George Stevens ή τον Joseph L. Mankiewicz. Ο Mankiewicz ήταν μεν απασχολημένος με άλλη ταινία του Walter Wanger, αλλά μετά από συνάντηση με τον Σκούρα συμφώνησαν σε όλα. Έχοντας ήδη την εμπειρία του Ιούλιος Καίσαρας (1953), δήλωσε δυσαρέσκεια για το υπάρχον σενάριο, ζητώντας και παίρνοντας δύο μήνες για να το δουλέψει ο ίδιος, εφαρμόζοντας έναν μοντέρνο και ψυχαναλυτικό τόνο στην ταινία. Οι κυριότεροι από τους συνεργάτες του ήταν κι αυτοί που μπήκαν εντέλει στα κρέντιτ.
• Τα γυρίσματα ήταν έτοιμα να επανεκκινήσουν… με την Taylor να μπαίνει ξανά στο νοσοκομείο, αυτή τη φορά με πνευμονία (ευρεία αναφορά στον τύπο τότε ήθελε την ηθοποιό να έχει εκπνεύσει). Μετά από επέμβαση τραχειοτομής, η ηθοποιός ανάρρωνε και αναζητούνταν νέοι χώροι γυρισμάτων. Ο Σκούρας είχε αποφασίσει να γίνουν όλα στα δικά του στούντιο στην Καλιφόρνια, αλλά ο Mankiewicz είχε ταξιδέψει σε Ιταλία και Αίγυπτο, καταλήγοντας κυριότερα στα στούντιο Τσινετσιτά (με τον Σκούρα εντέλει να συμφωνεί). Μέσα στην ίδια περίοδο, άλλαξαν σχεδόν όλοι οι κύριοι ρόλοι, με τους Laurence Olivier και Trevor Howard να λένε όχι για τον Καίσαρα, και να προσλαμβάνεται ο Rex Harrison, και τον Marlon Brando να είναι η πρόταση του σκηνοθέτη για τον Μάρκο Αντώνιο, πριν όμως δει στο θέατρο τον Richard Burton ως βασιλιά Αρθούρο. Στην ίδια παράσταση του Κάμελοτ ήταν και ο Roddy McDowall, κερδίζοντας έτσι τον ρόλο του Οκτάβιου.
• Τα οριστικά γυρίσματα ξεκίνησαν στις 25/9/1962, με τον Mankiewicz να σκέφτεται αρχικά να γίνουν δύο τρίωρες ταινίες. Το κυριότερο όμως ήταν πως είχε στα χέρια του ένα σενάριο 132 σελίδων, ενώ απαιτούνταν ακόμα 195! Όλα έτσι έρχονταν σκηνή με σκηνή, με τον σκηνοθέτη ταυτόχρονα να έχει οξεία δερματίτιδα και να φοράει συνέχεια γάντια ώστε να μην κολλήσει και άλλους. Πριν καν ολοκληρωθούν, το κόστος είχε εκτοξευθεί τόσο, που ο Σκούρας αναγκάστηκε να παραιτηθεί καταχρεωμένος από την προεδρία του στούντιο, με τον Darryl F. Zanuck να αναλαμβάνει στη θέση του.
• Το υλικό που έφτασε στη μονταζιέρα ήταν, ούτε λίγο ούτε πολύ, 193 χιλιόμετρα φιλμ! Mankiewicz και Dorothy Spencer το περιόρισαν αρχικά στις 5 ώρες και 20 λεπτά, και έπειτα στις 4μιση ώρες. Παρόλα αυτά, ο Zanuck απέρριψε το κόψιμο σε δύο ταινίες, πιστεύοντας ότι το καυτό σκάνδαλο του ερωτικού δεσμού Taylor-Burton που είχε ξεσπάσει κατά τα γυρίσματα ήταν κάτι που έπρεπε να εκμεταλλευτούν άμεσα.
• Μόνο για τα 65 φορέματα της Taylor/Κλεοπάτρας δαπανήθηκαν 194 χιλιάδες δολάρια. Ένα από αυτά δημιουργήθηκε με χρυσό 24ων καρατίων.
• Ταυτόχρονα με την παραγωγή αυτή, στην Ιταλία γυρίζονταν ακόμα μία ταινία με την Κλεοπάτρα. Για να αποφύγει τον ανταγωνισμό, ο Σκούρας αγόρασε τα δικαιώματα της για τις ΗΠΑ, αποκλειστικά και μόνο για να αποτρέψει να παιχτεί η ταινία εκεί.
• Η πρεμιέρα έγινε στο περίφημο Rivoli Theatre της Νέας Υόρκης, με τα εισιτήρια να φτάνουν ακόμα και τα 5μιση δολάρια, ένα ποσό ρεκόρ για την εποχή. Τα αρχικά 244 λεπτά έπεσαν άμεσα σε 221, και ακολούθως στα 184 για την υπόλοιπη χώρα. Τα κέρδη ήταν από τα υψηλότερα της δεκαετίας, αλλά το μπάτζετ των 31,1 εκατομμυρίων δολαρίων ήταν εξίσου γιγάντιο. Συνολικά όμως το φιλμ μέτρησε 57,8 εκατομμύρια δολάρια κέρδη σε ΗΠΑ και Καναδά, και 40,3 από τις διεθνείς αγορές. Μέχρι και το 1966, τα καθαρά κέρδη της Fox, με συν το διαφημιστικό κόστος (σε τιμαριθμική αναπροσαρμογή με το 2020 άγγιξε συνολικά το μπάτζετ τα 400 εκ. δολάρια…), υπολείπονταν κατά 3 εκ. δολάρια ώστε να έβγαζε τα έξοδα της. Ένα -επίσης ρεκόρ- ντιλ όμως με το κανάλι ABC για τα τηλεοπτικά δικαιώματα πρόσθεσαν ακόμα 5 εκ. δολάρια στο ταμείο, και όλοι εντέλει έμειναν ικανοποιημένοι.