Η Ξανθιά

Κριτικός: Σταύρος Γανωτής

Έκδοση Κειμένου: 1/10/2022

Πάντα υπήρξαν και πάντα θα υπάρχουν. Μιλάμε για αριστουργήματα που απόλαυσαν την επιτυχία τους αυθημερόν, υπάρχουν άλλα που αναγνωρίστηκαν μόνο από τους κριτικούς, και υπάρχουν και κάποια που χώνονται μέσα στο χρονοντούλαπο, μέχρι να δεήσει ο κινηματογραφικός πλανήτης να τα ανακαλύψει. Νομίζετε ότι είναι λίγα αυτά τα τελευταία; Ξανασκεφτείτε το…

Ο Andrew Dominik είχε ρίξει την πρώτη του καλλιτεχνική βόμβα το 2007, με τον Τζέσε Τζέιμς, αλλά οι περισσότεροι αρνήθηκαν ότι τους πήραν τα σκάγια. Ως ταινία όμως που έκανε τον κύκλο της στις αίθουσες, τη φυσιολογική δηλαδή πορεία που πρέπει σε κάθε κινηματογραφικό δημιούργημα, διεκδίκησε και πήρε τον τίτλο του cult, ρίχνοντας το λιθαράκι αναγνώρισης σε επόμενες γενιές. Μια όμως ταινία του συνδρομητικού σινεμά δεν ξέρω άραγε πώς θα πάρει αυτή την ευκαιρία. Ως θεατές, έχουμε φάει το παραμύθι της «ταινίας του Netflix», μετρώντας όλα τα περίφημα ορίτζιναλ ως μια ολότητα. Λες και δεν είναι όλα δουλειές διαφορετικών ανθρώπων, λες και δεν αγγίζουν όλα τα κινηματογραφικά είδη και κοινά, όπως δηλαδή όλα μα όλα τα πακέτα των μεγάλων κινηματογραφικών στούντιο. Το να βάζεις λοιπόν στο ίδιο καλάθι το Ρόμα με το Red Notice, αφορά την έναρξη ενός συλλογισμού που μόνο λάθος συμπεράσματα θα βγάλει.

Μοιάζει να πελαγοδρομώ αφού δεν έχω πει κουβέντα επί της ουσίας για την Ξανθιά. Ας αρχίσω λοιπόν να λέω… Πρόκειται για ένα φιλμ κρυμμένο επί έναν αιώνα και βάλε σε κάποιους ανθρώπους που έβλεπαν τον κινηματογράφο πρωτίστως ως τέχνη, κι έπειτα ως μέσο ανάδειξης. Μοιάζει με εκείνες τις ταινίες στις οποίες ο δημιουργός έβαζε το κεφάλι του σε κίνδυνο. Όχι μόνο χειροπιαστά όσον αφορούσε την επίδραση του έργου του στην κοινωνία, όσο στο ότι εξάγει καταραμένο υλικό από το πνεύμα του, ικανό να τον οδηγήσει σε πάσης φύσης παράνοια. Μιλάμε για έναν ολότελα νέο χειρισμό του σουρεαλισμού, όπου η ιστορία υπάρχει μόνο ως περίγραμμα του εσωτερικού ενός νου, ενώ οι εικόνες πασχίζουν να αγγίζουν την οπτική ενός «ξύπνιου ονείρου-εφιάλτη».

Ο Andrew Dominik κάνει εκείνο το βήμα που δεν κατάφερε ποτέ ο David Lynch. Ο τελευταίος αρίστευσε οπτικοποιόντας ονειρικά καρέ του ύπνου του, αλλά ο Dominik είναι αυτός που εισέβαλε σε όνειρο άλλου. Και ποιου άλλου! Η Νόρμα Τζιν δεν βγήκε ποτέ από το συρτάρι που την έκλεισε μωρό η μητέρα της, και σαν δραπέτης του θανάτου, επίτεινε την «κάτι σαν» ύπαρξη της όσο ήταν δυνατόν να τραβηχτεί. Ζούσε όμως και σε μια εποχή που ως γυναίκα έτσι κι αλλιώς ζούσες κάτι παρόμοιο, αφού η απτή σου πραγματικότητα σε ήθελε υποζύγιο και μάλιστα ελέω θεού και εξουσίας. Αν λοιπόν δεν έκανες την επανάσταση σου με κίνδυνο να αποκαλεστείς πόρνη ή μάγισσα, ζούσες ένα παράλληλο με αυτό που μας έμαθαν οι ιστορικοί σύμπαν, όπου είτε ως βασίλισσα είτε ως καθαρίστρια ήσουν πάντα αυτό το κατώτερο πλάσμα που κάποτε ονόμασαν «γυναίκα».

Αν λοιπόν η Νόρμα ήταν αρσενικό, θα γίνονταν μια χαρά παραβατικός τύπος που τουλάχιστον για τους ομοίους του θα διατηρούσε μια αξιοπρέπεια. Αλλά όχι, η Νόρμα γεννήθηκε με το λάθος όργανο ανάμεσα στα πόδια της, και όχι απλά κανείς δεν της έδωσε την ευκαιρία να ξυπνήσει από το όνειρο της στο συρτάρι και να ζήσει ως πραγματικός άνθρωπος, αλλά εξασκούσαν πάνω στο πανέμορφο κορμί της εκείνα τα «θέλω» που η κοινωνία τούς επέτρεπε ανάλογα τη θέση τους. Ωσάν νεκρόφιλοι, μια και κανείς τους δεν νοιάστηκε-ρίσκαρε να την ξυπνήσει. Ίσως να αθωώναμε από αυτό το τσίρκο τεράτων τον Άρθουρ Μίλερ, αν κι εκείνος απλά έτυχε να είναι ένας εμπνευσμένος καλλιτέχνης, και ο κόσμος στον οποίο πήγε να στριμώξει τη Νόρμα ήταν τουλάχιστον φιλήσυχος. Σιγά όμως μη την κρατούσε για καιρό με τέτοια νοοτροπία, και τόσα όρνεα ολόγυρα…

Αν κοιτάξει κανείς την ταινία του Dominik υπό οποιοδήποτε άλλο πρίσμα πέρα από αυτό που ο ίδιος ο δημιουργός είχε μέσα από την κάμερα του, απλά θα εξάγει λάθος συμπεράσματα. Αδικώ βέβαια τη σύγχρονη κριτική, ως προς το ότι δεν έχει άμεσα εκείνα τα κινηματογραφικά βιώματα κάποιων μεγάλων που θαυμάζονται πλέον ως εικονίσματα και όχι ως -καταραμένη- ουσία, μην μπορώντας να σταθεί σε κάτι που αντιστέκεται σθεναρά στο να κριθεί μέσα στην εποχή του και όχι διαχρονικά. Ίσως πάλι η εικόνα του προέδρου της ταινίας να είναι μακριά από την κατεστημένη άποψη τού η «Μέριλιν τα είχε με τον Κένεντι», λες και φέρεται κανείς ισχυρός καλύτερα σε μια γυναίκα που θεωρεί «γκόμενα» και όχι σύντροφο του. Ίσως πάλι θεωρήθηκε επιτηδευμένος ο τρόπος που εκμαιεύεται το δάκρυ για εκείνη τη γυναίκα από τον σκηνοθέτη, ένα δάκρυ όμως που εντέλει δεν είχε πέσει ποτέ από κανέναν, μια και κανείς δεν μπορούσε να αγαπήσει αληθινά κάτι… που ολοφάνερα δεν ήταν καν αληθινό.

Κανείς δεν πρέπει να σβήσει τη μαγική εικόνα της Μέριλιν όπως την έχουμε αποτυπωμένη σε technicolor, αλλά και κανείς δεν μπορεί πλέον να συνεχίσει να αγνοεί εκείνες τις ανθρώπινες πεποιθήσεις που δεν άφηναν μια τεράστια μάζα ανθρώπινων όντων να ζήσει κανονικά, είτε ως ίνδαλμα είτε ως τελευταίος τροχός αμάξης. Και όσο εθελοτυφλούμε όταν κάποιος σήμερα μάς το παρουσιάζει αυτό κατάμουτρα, και στην προκειμένη περίπτωση με τέτοια αρτιότητα που δεν επιδέχεται λάθος κρίσεις, σημαίνει ότι το συρτάρι είναι φυσικά μεν μισάνοιχτο, μα επ’ ουδενί ορθάνοιχτο.

Βαθμολογία: