Άλιεν, ο Επιβάτης του Διαστήματος (1979)

ΣΥΝΟΨΗ

Το σκάφος Νοστρόμο βρίσκεται καθοδόν προς τη Γη, και το πλήρωμά του σε κατάσταση ύπνου. Ένα εισερχόμενο μήνυμα SOS από κοντινό πλανήτη αναγκάζει τον υπολογιστή του σκάφους να ξυπνήσει το πλήρωμα και να προσγειωθεί στον πλανήτη για να ερευνηθεί η κατάσταση. Αυτό όμως που θα ανακαλύψουν είναι ότι δεν επρόκειτο για μήνυμα SOS, αλλά για προειδοποίηση…

Σκηνοθεσία:

Ridley Scott

Κύριοι Ρόλοι:

Sigourney Weaver … Ellen Ripley

Tom Skerritt … πλοίαρχος Dallas

Veronica Cartwright … Lambert

Harry Dean Stanton … Brett

John Hurt … Kane

Ian Holm … Ash

Yaphet Kotto … Parker

Helen Horton … Mother (φωνή)

Κεντρικό Επιτελείο:

Σενάριο: Dan O’Bannon

Στόρι: Dan O’Bannon, Ronald Shusett

Παραγωγή: Gordon Carroll, David Giler, Walter Hill

Μουσική: Jerry Goldsmith

Φωτογραφία: Derek Vanlint

Μοντάζ: Terry Rawlings, Peter Weatherley

Σκηνικά: Michael Seymour

Κοστούμια: John Mollo

Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.

Τίτλοι

Αυθεντικός Τίτλος: Alien
Ελληνικός Τίτλος: Άλιεν, ο Επιβάτης του Διαστήματος
Εναλλακτικός Ελλ. Τίτλος: Άλιεν

Άμεσοι Σύνδεσμοι

Άλιεν: η πλήρης λίστα ταινιών

Κύριες Διακρίσεις

Όσκαρ ειδικών εφέ. Υποψήφιο για σκηνικά.
Υποψήφιο για Χρυσή Σφαίρα μουσικής.
Βραβείο Bafta σκηνικών και ήχου. Υποψήφιο για δεύτερο αντρικό ρόλο (John Hurt), υποσχόμενη σταρ (Sigourney Weaver), μουσική, μοντάζ και κοστούμια.
Βραβείο φωτογραφίας και ειδικών εφέ στο φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν.

Παραλειπόμενα

Ενώ ήταν ακόμα φοιτητής, ο Dan O’Bannon συμμετείχε στο Σκοτεινό Αστέρι (1974) του John Carpenter. Εκεί του γεννήθηκε η ιδέα να κάνει μια ταινία με εξωγήινο, αλλά αυτή τη φορά τρομακτικό. Την ίδια εποχή που ξεκίνησε να γράφει το στόρι, ο Ronald Shusett έγραφε ένα σενάριο για αυτό που αρκετά αργότερα θα εξελίσσονταν στην Ολική Επαναφορά. Έχοντας εντυπωσιαστεί με την ταινία του 1974, ήρθε σε επικοινωνία με τον O’Bannon, και συμφώνησαν να δουλέψουν μαζί τα δύο σχέδια. Πρώτο επέλεξαν το Άλιεν, επειδή πίστευαν ότι θα ήταν το φτηνότερο για να παραχθεί. Ο O’Bannon έγραψε 29 σελίδες, με τίτλο Memory, όπου θα αποτελούσαν και την εναρκτήρια σκηνή της ταινίας. Έπειτα διέκοψε για να εργαστεί για τον Alejandro Jodorowsky και το Dune, που παρότι αυτό δεν έγινε ποτέ, του πρόσθεσε ιδέες. Ο Μεξικανός ήταν που του παρουσίασε εικόνες από έργα των Chris Foss, H. R. Giger και Jean “Moebius” Giraud. Ο σεναριογράφος εντυπωσιάστηκε από τον Foss, αλλά αρχικά βρήκε τον Giger “ενοχλητικό”. Ερχόμενος ξανά κοντά στον Shusett, του παρουσιάστηκε η πρόταση του τελευταίου για γκρέμλιν σε αεροπλάνο κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ώστε αυτό να ήταν το ένα μέρος του φιλμ. Ο τίτλος που έφερε, το Star Beast, δεν άρεσε καθόλου στον O’Bannon, που το άλλαξε σε Alien, μια κι αναφέρονταν συνεχώς επί του κειμένου. Μια σειρά από b-movies της δεκαετίας κυρίως του 1950 (όπως ο Απαγορευμένος Πλανήτης), διάφορα κόμικ και το διήγημα Junkyard (1953) του Clifford D. Simak ήταν αυτά που βοήθησαν στην τελική διαμόρφωση της πλοκής. Προωθώντας το σενάριο ως “Σαγόνια του Καρχαρία στο διάστημα” σε διάφορα στούντιο (στο παρά ένα δεν υπέγραψαν με το στούντιο του Roger Corman, ειδικευμένο σε φτηνές παραγωγές), κατέληξαν να μάθουν ότι οι Gordon Carroll, David Giler και Walter Hill είχαν φτιάξει μια φίρμα, την Brandywine, που συνεργάζονταν στενά με την 20th Century Fox. Η υπογραφή έπεσε, αλλά οι παραγωγοί ήθελαν πολλές αλλαγές στο σενάριο, κάτι που επέφερε αναστάτωση ανάμεσα τους. Ακόμα όμως κι έτσι, η 20th Century Fox δεν είχε εμπιστοσύνη να κάνει το sci-fi φιλμ, μια απόφαση που άλλαξε μετά την επιτυχία του Πολέμου των Άστρων.
Ο O’Bannon υπέθετε πως ο ίδιος θα σκηνοθετούσε την ταινία, αλλά η 20th Century Fox πρότεινε τη θέση στον Walter Hill. Αφού όμως αυτός δεν ένιωθε καλά με τη χρήση τόσων ειδικών εφέ, στο τραπέζι έπεσαν τα ονόματα των Peter Yates, Jack Clayton και Robert Aldrich. Κι ενώ είχαν όλοι τον φόβο πως οι συγκεκριμένοι θα το εκλάμβαναν ως b-movie, εντυπωσιάστηκαν με το ντεμπούτο του Ridley Scott, το Οι Μονομάχοι (1977). Του έκαναν την πρόταση, και ο Scott δέχτηκε δίχως σκέψη.
Το άλιεν σε όλα του τα στάδια είναι δημιουργία του ελβετού καλλιτέχνη H. R. Giger. Ο O’Bannon παρουσίασε αρχικά στον Scott τις δουλειές του, και μαζί συμφώνησαν ότι ο πίνακας Necronom IV ήταν αυτό που έψαχναν για τον εξωγήινο. Τότε ο Scott πέταξε ως τη Ζυρίχη, με τον Giger να σχεδιάζει όλες τις μορφές του πλάσματος, από το αυγό και τον σκελετό στον πλανήτη, ως την ενήλικη μορφή του.
Στα αρχικά στάδια, ο Tom Skerritt είχε απορρίψει τη συμμετοχή του, μη θέλοντας να παίξει σε φτηνή παραγωγή. Όταν όμως ήρθε ο Ridley Scott και το μπάτζετ διπλασιάστηκε, είπε αμέσως το ναι.
Η Sigourney Weaver ήταν η τελευταία που συμπλήρωσε το καστ. Την εποχή που περνούσε για screen test εντός του στούντιο, είχαν ήδη κατασκευαστεί τα σκηνικά.
Ο Jon Finch ασθένησε την πρώτη ημέρα των γυρισμάτων και δεν μπόρεσε να παίξει τον Κέιν, με τον John Hurt, που ήταν και η αρχική επιλογή του σκηνοθέτη, να τον αντικαθιστά άμεσα.
Μέσα στο άλιεν είναι ο νιγηριανός Bolaji Badejo. Μέλος του καστ τον ανακάλυψε σε έναν μπαρ και τον έφερε σε επαφή με τον Scott. Ήταν 26 ετών και φοιτητής, με ύψος 2,08. Κυρίως, όμως, τα τέσσερα άκρα του ήταν απίστευτα μακριά. Σε κάποιες σκηνές, οι κασκαντέρ Eddie Powell και Roy Scammell τον αντικαθιστούν.
Τα κύρια γυρίσματα έγιναν στα Shepperton Studios, δίπλα στο Λονδίνο. Λόγω του περιορισμένου μπάτζετ, έπρεπε να τελειώσουν ακριβώς στην υπολογισμένη ημερομηνία τους.
Το αρχικό φινάλε ήθελε το Νοστρόμο να καταστρέφεται, και τη Ρίπλεϊ να φεύγει με τη διαστημική άκατο. Ο Scott όμως συνέλαβε την ιδέα της “τελευταίας πράξης”, και ζήτησε και πήρε επιπλέον χρήματα για να τη γυρίσει. Η μόνη διαφορά επί της ιδέας του ήταν στο ότι ο δημιουργός επέλεγε να πεθάνει η Ρίπλεϊ.
Αρκετά τα προβλήματα με τη διανομή του φιλμ, όπου ξεκίνησε να παίζεται σε λίγες αίθουσες και με χαρακτηρισμό R (ακόμα χειρότερα, στη Βρετανία ήταν αυστηρώς ακατάλληλο). Προμοταρισμένο με την ατάκα “στο διάστημα κανείς δεν ακούει τις κραυγές σου”, προκάλεσε αίσθηση όταν βγήκε σε ευρεία διανομή, με θρησκευόμενους να βάζουν φωτιά σε εικόνα του άλιεν, πιστεύοντας ότι ήταν δουλειά του διαβόλου. Η μεγάλη επιτυχία δεν άργησε να έρθει, κι έτσι ενώ το φιλμ κόστισε από 8,4 έως 14 εκατομμύρια δολάρια, έβγαλε συνολικά 203,6, και ο θρύλος είχε ήδη γεννηθεί.
Το 2003, και έπειτα από τρία σίκουελ, βγήκε στις αίθουσες το Director’s Cut (116 λεπτά: μπήκαν 4 και κόπηκαν 5), που ενσωματώθηκε στην κασετίνα The Alien Quadrilogy για το Home Cinema.

Μουσικά Παραλειπόμενα

Ο Ridley Scott ήθελε αρχικά τη μουσική να τη γράψει ο ιάπωνας Isao Tomita, αλλά η 20th Century Fox δεν το έκανε αποδεκτό.

ΚΡΙΤΙΚΗ

Κριτικός: Νίκος Ρέντζος
Έκδοση Κειμένου: 13/5/2017

Την εποχή που το Alien κυκλοφόρησε στους κινηματογράφους, οι μεγαλοπαραγωγοί των στούντιο είχαν ανθρώπους που διάβαζαν τα σενάρια και τους μετέφεραν μια σύνοψη. Ένας από αυτούς περιέγραψε το σενάριο του Νταν Ο’Μπάνον στον μετέπειτα παραγωγό του φιλμ “σαν τα Σαγόνια του Καρχαρία αλλά στο διάστημα”. Δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα αυτή η περιγραφή, εδώ που τα λέμε, καθώς ο Ρίντλεϊ Σκοτ ακολουθεί ευλαβικά τον σημαντικότερο κανόνα του Σπίλμπεργκ: Μην δείξεις το πλάσμα αλλά παίξε όσο περισσότερο μπορείς χωρίς αυτό.

Προφανώς δεν υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν έχουν ειπωθεί για ένα από τα φιλμ που επηρέασαν μια ολόκληρη κινηματογραφική γενιά και όχι μόνο. Το Alien του Ρίντλεϊ Σκοτ εκτός από αρκετές συνέχειες γνώρισε και αρκετούς μιμητές, άλλους διακριτικούς, άλλους πιο “ξεδιάντροπους”. Ο Σκοτ χωρίς να κάνει κάτι πρωτότυπο σε ό,τι έχει να κάνει με την βασική πλοκή της ταινίας, που δεν είναι παρά μια βασική ιδέα τέρατος που κυνηγά τους άμοιρους ανθρώπους, βρίσκει, όμως, τους κατάλληλους συνεργάτες και εκμεταλλεύεται το διάστημα, που τόσο της μόδας είχε γίνει εκείνη την εποχή, μετά την επιτυχία του Star Wars. Το σενάριο του Νταν Ο’Μπάνον λοιπόν μας μεταφέρει στο διάστημα και σε ένα επιβατηγό σκάφος, που ο κεντρικός υπολογιστής του λαμβάνει ένα σήμα για βοήθεια από άγνωστο πλανήτη. Το πλήρωμα ξυπνά από τους κρυογονικούς θαλάμους του και χαράζει πορεία προς τον πλανήτη.

Προσγειώνονται, ερευνούν, βρίσκουν ένα εξωγήινο διαστημόπλοιο που φαίνεται να έπεσε στον πλανήτη κι εκεί υπάρχει ένα “θερμοκήπιο” με εκατοντάδες, περίεργα, μεγάλα αυγά. Ένα πλάσμα βγαίνει από το αυγό, κολλάει στη μούρη ενός μέλους του πληρώματος, οι υπόλοιποι τον επιστρέφουν στο σκάφος τους για βοήθεια και σύντομα συνειδητοποιούν ότι η κλήση για βοήθεια ήταν στην ουσία προειδοποίηση για να μην πλησιάσουν τον πλανήτη, εμείς γινόμαστε μάρτυρες της πιο κλασικής τερατογένεσης στην κινηματογραφική ιστορία και το πλήρωμα βρίσκεται παγιδευμένο μέσα στο σκάφος με ένα εξωγήινο αιμοβόρο πλάσμα, που παραφυλάει στα σκοτάδια και περιμένει τη στιγμή να χτυπήσει.

“Δεν έκλεψα το Alien από κανένα. Το έκλεψα από τους πάντες”, δηλώνει ο σεναριογράφος Νταν Ο’Μπάνον, φανερώνοντας την επιρροή που είχε από κλασικά φιλμς, χωρίς ενδοιασμούς. Το The Thing From Another World, το The Forbidden Planet αλλά και το Jaws είναι σίγουρα τα φιλμς που θα σας έρθουν στο μυαλό. Κι όμως το Alien έμοιαζε και μοιάζει τόσο φρέσκο φιλμ για εκείνη την εποχή. Η εξαιρετική καθοδήγηση του Σκοτ, η υπομονή του να μη δείξει το τέρας ολόκληρο παρά μόνο λίγο πριν το τέλος αλλά να το αφήσει να τριγυρνά στα σκοτάδια και στη σιωπή λειτουργεί απόλυτα και στοιχειώνει το θεατή. Η περιπλάνηση στα εκπληκτικά σκηνικά που έφτιαξε το μυαλό του Χ.Ρ. Γκίγκερ μένει αξέχαστη και η στιγμές που βλέπουμε τα εξωγήινα πλάσματα είναι χαρακτηριστικές. Από το πρώτο πλάσμα που επιτίθεται στον Τζον Χαρτ και βεντουζώνει στο πρόσωπό του, το αμέσως επόμενο που βγαίνει από το στομάχι του, μέχρι το τελικό μεγαλύτερο πλάσμα, βιώνουμε κλασικές στιγμές για το σινεμά τρόμου και επιστημονικής φαντασίας.

Ο Ρίντλεϊ Σκοτ αφήνει τα επιβλητικά σκηνικά και τη σιωπή να κάνουν τη δουλειά τους και ο Τζέρι Γκόλντσμιθ αποδίδει με εξαιρετικό μουσικό τρόπο αυτή τη σιωπή, κάνοντας το φιλμ ακόμα πιο επιβλητικό. Ίσως από τις πιο ιδιοφυείς δουλειές του Γκόλντσμιθ, από τις στιγμές που πραγματικά ο ήχος βοηθά το τελικό οπτικό αποτέλεσμα να γίνει ακόμα καλύτερο.

Φαλλικά σύμβολα και γενικότεροι σεξουαλικοί υπαινιγμοί υπάρχουν ήδη από αυτό το πρώτο φιλμ και διατηρούνται γενικότερα στη σειρά ταινιών που ακολουθεί, ενώ τη μέρα δεν τη σώζει ο σκληροτράχηλος τύπος, που δε μασάει και δε βγάζει το πούρο από το στόμα, αλλά μια γυναίκα και η Σιγκούρνι Γουίβερ γίνεται είδωλο σε μια νύχτα και η πρώτη γυναίκα η οποία θα μπορούσε άνετα μελλοντικά να στηρίξει περιπετειώδες φιλμ! Η Γουίβερ γίνεται ένα με το franchise και ο ρόλος της Ρίπλεϊ τη σημαδεύει για πάντα.

Φιλμ που πρέπει να δεις οπωσδήποτε μια φορά στη ζωή σου, από τη μία γιατί είναι όντως ένα από τα σημαντικότερα που έχουν γυριστεί ποτέ, με εκπληκτική σκηνοθεσία και άρτια καλλιτεχνική διεύθυνση, αλλά και για να δεις πόσο σημαντική επιρροή είχε και έχει μέχρι σήμερα στα φιλμ του είδους.

Βαθμολογία: