Μικρή Ιστορία για ένα Φόνο

Κριτικός: Γιώργος Ξανθάκης

Έκδοση Κειμένου: 30/6/2024

Το 1988, ο Krzysztof Kieslowski (1941-1996) σκηνοθέτησε δέκα τηλεοπτικές ταινίες για την πολωνική τηλεόραση, εμπνευσμένες από τις Δέκα Εντολές, με το γενικό τίτλο «Δεκάλογος». Τα σενάρια των ταινιών συνυπέγραψαν ο Krzysztof Kieslowski και ο Krzysztof Piesiewicz, που ήταν δικηγόρος. Η «Μικρή Ιστορία για ένα Φόνο» αποτελεί μια εκτεταμένη έκδοση του 5ου επεισοδίου -με προφανή αναφορά στην εντολή «Ου φονεύσεις»- που διερευνά τις επιπτώσεις της ανθρωποκτονίας τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό πλαίσιο. Η ταινία κέρδισε το μεγάλο βραβείο της κριτικής επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννών, καθιερώνοντας οριστικά τον Kieslowski σε διεθνή κλίμακα.

Η ιστορία διαδραματίζεται στη Βαρσοβία, στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Η αρχιτεκτονική τής αφήγησης αποτελείται από τρία ευδιάκριτα κεφάλαια: πριν από το έγκλημα, κατά τη διάρκεια και μετά από αυτό. Επίσης, η ιστορία περιστρέφεται γύρω από τρεις βασικούς χαρακτήρες: ο δολοφόνος, το θύμα, ο δικηγόρος.

Η αφήγηση ανοίγει με ζοφερά, δυσοίωνα πλάνα ενός εφιαλτικού αστικού τοπίου: ένας νεκρός αρουραίος σε μια λακκούβα νερού, μια νεκρή γάτα που έχει κρεμαστεί από μια ομάδα παιδιών. Διάχυτη σήψη, τοξική ατμόσφαιρα, ηθική ερήμωση. Με την εισαγωγική σεκάνς δεν δίνεται μόνο ο τόνος, αλλά και τα θέματά της ταινίας. Ποιος σκοτώνει ποιον και για ποιο λόγο;

Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι βασικοί χαρακτήρες, των οποίων οι ζωές προορίζονται να διασταυρωθούν με τραγικά βίαιο τρόπο. Ο Jacek (Miroslaw Baka) είναι ένας νεαρός με ένα ταραγμένο παρελθόν. Περιφέρεται άσκοπα στους δρόμους της Βαρσοβίας, επιδεικνύοντας ενοχλητικές συμπεριφορές. Ο Waldemar (Jan Tesarz) είναι ένας μεσήλικας ταξιτζής, αντιπαθής , αγενής και επιδεικτικά λιβιδινικός. Διώχνει πελάτες χωρίς προφανή λόγο, αλλά προσπαθεί να πάρει στο ταξί ένα όμορφο κορίτσι. Τέλος, βλέπουμε τον δικηγόρο Piotr (Krzysztof Globisz) κατά τη διάρκεια της τελικής εξέτασης για το πτυχίο του. Είναι ιδεαλιστής καθώς ισχυρίζεται ότι η ποινή δεν λειτουργεί πραγματικά, παρά μόνο ως αποτρεπτικός παράγοντας για τους άλλους. Όταν ερωτάται για την πηγή της άποψης του, εντυπωσιάζει τους εξεταστές παραθέτοντας ένα άρθρο του Karl Marx για τη θανατική ποινή.

Ο Jacek θα μπει στο ταξί του Waldemar και θα τον σκοτώσει προμελετημένα αλλά χωρίς κίνητρο, σε μια βάναυση σεκάνς διάρκειας επτά λεπτών. Όταν συλλαμβάνεται, ο Piotr αναλαμβάνει συνήγορος υπεράσπισης του, προσπαθώντας μάταια να τον σώσει από τον απαγχονισμό. Πριν από την εκτέλεση, ο καταδικασμένος περνά λίγο χρόνο στο κελί με τον δικηγόρο του, αφηγούμενος κομμάτια από μια τραγική ιστορία ζωής, και εκφράζοντας το τελευταίο του αίτημα -να ταφεί δίπλα στον πατέρα και την αγαπημένη του αδερφή.

Είναι ενδιαφέρον, και σίγουρα όχι τυχαίο, ότι λίγο πριν τη διάπραξη του φόνου οι τρεις άγνωστοι μεταξύ τους χαρακτήρες βρέθηκαν ταυτόχρονα στον ίδιο χώρο, στον ίδιο «κόκκινο κύκλο» της βίας -κατά J.P. Melville. Όπως θα κάνει και σε μεταγενέστερες ταινίες του («Κόκκινο», «Η Διπλή Ζωή της Βερονίκ»), ο συνεπής καθολικός Kieslowski υπονοεί την ύπαρξη αόρατων νημάτων μεταξύ αγνώστων, και συλλογίζεται τις μεταφυσικές δυνάμεις που όχι μόνο τους συνδέουν αλλά και τους λυτρώνουν.

Ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα της ταινίας είναι το πόσο ψύχραιμα παρατηρητική είναι, χωρίς να εκβιάζει τα συναισθήματα του θεατή. Εξερευνά την εγγενή βία τόσο στις μεμονωμένες ενέργειες όσο και στην τιμωρία που επιβάλλει το κράτος. Παρουσιάζοντας τόσο τη δολοφονία όσο και την εκτέλεση με παρόμοια γραφικό τρόπο, ο Kieslowski υπογραμμίζει τη βαρβαρότητα και των δύο πράξεων, αμφισβητώντας αν η βία που επικυρώνεται από το κράτος είναι λιγότερο βάρβαρη από τις εγκληματικές πράξεις. Ο Kieslowski παρουσιάζει ένα περίπλοκο ηθικό τοπίο, όπου οι γραμμές μεταξύ του σωστού και του λάθους είναι ασαφείς. Ο χαρακτήρας του Jacek, παρά το αποτρόπαιο έγκλημά του, απεικονίζεται ασταθής και ευάλωτος, παρακινώντας το κοινό να αναλογιστεί τους παράγοντες που οδηγούν τα άτομα στη βία και αν αξίζουν καταδίκη ή συμπόνια.

Η ταινία είναι μια ισχυρή κριτική της θανατικής ποινής. Μέσω του χαρακτήρα του Piotr, ο οποίος αντιτίθεται με πάθος στη θανατική ποινή, και της οδυνηρής απεικόνισης της εκτέλεσης του Jacek, ο Kieslowski αμφισβητεί την ηθική και την αποτελεσματικότητα της ως μορφής απονομής δικαιοσύνης. Η αποτρόπαια σκηνή του απαγχονισμού του θύτη αντικατοπτρίζει τη βαρβαρότητα του φόνου που διέπραξε, αφήνοντας μια ισχυρή εντύπωση της κυκλικής φύσης της βίας .

Ο κινηματογραφιστής Sławomir Idziak υιοθετεί ένα ιδιότυπο οπτικό στυλ, με πολύ έντονα πράσινα και κίτρινα φίλτρα, ευρυγώνιους φακούς, περίεργη χρήση εστιακών αποστάσεων και διαφραγμάτων ίριδας που συσκοτίζουν μεγάλο μέρος της οθόνης και παραμορφώνουν τα πρόσωπα. Η χρωματική παλέτα εντείνει την αίσθηση απόγνωσης και ηθικής παρακμής, ενώ και η δυσοίωνη μουσική του Zbigniew Preisner προσθέτει επιπλέον στην καταπιεστική διάθεση.

Η «Μικρή Ιστορία για ένα Φόνο» είναι μια οδυνηρή έως και σοκαριστική ταινία που εμβαθύνει στη φύση της βίας, της δικαιοσύνης και της ηθικής. Ωστόσο, η ευφυΐα και η διορατικότητα με την οποία ο Kieslowski αναπτύσσει τα θέματά της, κρατούν τον θεατή καθηλωμένο παρά τη διάχυτη κατήφεια. Η ταινία είχε σημαντικό αντίκτυπο στην πολωνική κοινωνία, καθώς συνέβαλε στη συζήτηση για τη θανατική ποινή, η οποία τελικά καταργήθηκε το 1997. Η ακλόνητη προσέγγιση του πρόωρα χαμένου Kieslowski σε δύσκολα θέματα παραμένει πηγή έμπνευσης για τους νέους σκηνοθέτες, και ένα ισχυρό παράδειγμα της ικανότητας του κινηματογράφου να προκαλεί περίσκεψη και κοινωνική αλλαγή.

Βαθμολογία: