Κουρδιστό Πορτοκάλι

Ο δεκαπεντάχρονος Άλεξ απολαμβάνει τους βιασμούς, τα ναρκωτικά και την Ενάτη Συμφωνία του Μπετόβεν. Ως αρχηγός μιας συμμορίας εφήβων, περιπλανιέται στους δρόμους ενός δυστοπικού μέλλοντος αναζητώντας φρικτές συγκινήσεις. Όταν ο Άλεξ συλλαμβάνεται και φυλακίζεται για την αποκλίνουσα συμπεριφορά του, το κράτος αναλαμβάνει να τον αναμορφώσει… αλλά πώς και με ποιο κόστος;

Σκηνοθεσία:

Stanley Kubrick

Κύριοι Ρόλοι:

Malcolm McDowell … Alex DeLarge

Patrick Magee … Frank Alexander

Michael Bates … αρχιφύλακας Barnes

Warren Clarke … Dim

James Marcus … Georgie

Michael Tarn … Pete

Aubrey Morris … Deltoid

Adrienne Corri … Mary Alexander

Sheila Raynor … Κα DeLarge

Philip Stone … Κος DeLarge

Anthony Sharp … υπουργός Frederick

Carl Duering … Δρ Brodsky

Clive Francis … Joe

Madge Ryan … Δρ Branom

Margaret Tyzack … Rubinstein

Steven Berkoff … ντετέκτιβ Tom

David Prowse … Julian

Miriam Karlin … Κα Weathers

George Coulouris … καθηγητής

Κεντρικό Επιτελείο:

Σενάριο: Stanley Kubrick

Παραγωγή: Stanley Kubrick

Μουσική: Wendy Carlos

Φωτογραφία: John Alcott

Μοντάζ: Bill Butler

Σκηνικά: John Barry

Κοστούμια: Milena Canonero

Διεθνής Κριτική (μ.ο.): Πολύ θετική.

Τίτλοι

• Αυθεντικός Τίτλος: A Clockwork Orange
• Ελληνικός Τίτλος: Κουρδιστό Πορτοκάλι
• Εναλλακτικός Τίτλος: Stanley Kubrick’s A Clockwork Orange
• Εναλλακτικός Ελλ. Τίτλος: Το Κουρδιστό Πορτοκάλι [επανέκδοσης]

Σεναριακή Πηγή

• Μυθιστόρημα: A Clockwork Orange του Anthony Burgess.

Κύριες Διακρίσεις

• Υποψήφιο για Όσκαρ καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, διασκευασμένου σεναρίου και μοντάζ.
• Υποψήφιο για Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ταινίας (δράμα), σκηνοθεσίας και πρώτου αντρικού ρόλου (Malcolm McDowell) σε δράμα.
• Υποψήφιο για Bafta καλύτερης ταινίας, σκηνοθεσίας, σεναρίου, φωτογραφίας, μοντάζ, σκηνικών και ήχου.
• Βραβείο Pasinetti ξένης ταινίας στο φεστιβάλ Βενετίας.

Παραλειπόμενα

• Ο Anthony Burgess πούλησε τα κινηματογραφικά δικαιώματα του έργου του για 500 δολάρια, σχεδόν αμέσως μετά την έκδοση του το 1962. Το αρχικό σχέδιο ήταν να αποτελέσει το όχημα των The Rolling Stones στη μεγάλη οθόνη, με τον Mick Jagger να εκφράζει ανοιχτά πως ήθελε τον ρόλο του Άλεξ. Κι ενώ ο Ken Russell ήταν έτοιμος να το αναλάβει σκηνοθετικά, η βρετανική λογοκρισία έθεσε σοβαρά εμπόδια, και το σχέδιο εγκαταλείφθηκε. Πριν το εκμεταλλευτεί αυτό ο Kubrick, παίρνοντας εκείνος πλέον τα δικαιώματα, ο Andy Warhol είχε παρουσιάσει μια δική του πειραματική εκδοχή το 1965, με τίτλο Vinyl.
• Όταν ο σεναριογράφος Terry Southern παρουσίασε για πρώτη φορά στον Kubrick ένα αντίτυπο του βιβλίου του 1962, εκείνος το έβαλε αδιάβαστο στην άκρη, μια και είχε αφοσιωθεί πάνω σε ένα σχέδιο σχετικά με τον Ναπολέοντα. Μετά από λίγο καιρό, ήταν η σύζυγος του σκηνοθέτη που έτυχε να το διαβάσει πρώτη και το πρότεινε στον άντρα της. Εκείνος με τη σειρά του ενθουσιάστηκε με όσα διάβασε, και ανέλαβε ο ίδιος τη σεναριακή διασκευή του. Παρότι όμως ήταν πιστή στην πρωτόλεια πηγή, έλειπε το τελευταίο κεφάλαιο, μια κι αυτό δεν υπήρχε στην αμερικανική έκδοση που έτυχε να διαβάσει (εκεί ο Άλεξ μετανιώνει για τις πράξεις του).
• Ο Malcolm McDowell επιλέχτηκε από τον αμερικανό σκηνοθέτη μέσω της εμφάνισης του στο Εάν (1968). Ρωτώντας τον Kubrick πάνω στο γιατί τον επέλεξε, εκείνος του απάντησε ότι εξέπεμπε μια ευφυία στην οθόνη. Και ήταν ο ηθοποιός που βοήθησε περισσότερο από όλους πάνω στον σχεδιασμό των εικονικών κοστουμιών της συμμορίας.
• Κατά το γύρισμα της σκηνής με την τεχνική “Λουντοβίκο”, ένας κερατοειδής χιτώνας του ματιού του McDowell γδάρθηκε, με αποτέλεσμα ο ηθοποιός να τυφλωθεί προσωρινά. Σε μια άλλη σκηνή, ο πρωταγωνιστής έσπασε τα πλευρά του.
• Στο γύρισμα της απόπειρας αυτοκτονίας χρησιμοποιήθηκε μια μοναδική τεχνική, όπου η κάμερα αντικαθιστά κατά την πτώση την οπτική του κεντρικού ήρωα. Για να το πετύχουν αυτό, έριχναν στο κενό μια κάμερα Newman-Sinclair μέσα σε κουτί από τον τρίτο όροφο ενός ξενοδοχείου. Παραδόξως, η κάμερα άντεξε για έξι λήψεις.
• Ο McDowell είχε σχολιάσει τον απόλυτο έλεγχο του Kubrick πάνω και στο παραμικρό, λέγοντας ότι εάν δεν ήταν σκηνοθέτης, θα ήταν ο αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ.
• Τα γυρίσματα ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 1970 και ολοκληρώθηκαν τον Απρίλιο του επόμενου χρόνου. Ήταν τα πλέον σύντομα στην καριέρα του Kubrick.
• Στις ΗΠΑ, η ταινία ξεκίνησε τις προβολές της με χαρακτηρισμό X. Αργότερα ο Kubrick θα κόψει μόλις 30 δευτερόλεπτα σεξουαλικού περιεχομένου, και από το 1972 η ταινία προβάλλονταν εκεί ως R.
• Στη Βρετανία η έξοδος του φιλμ έγραψε ιστορία. Μπορεί να προβλήθηκε δίχως χαρακτηρισμό, αλλά η επιτροπή λογοκρισίας είχε βρει ως σύσταση ακραία τη σεξουαλική βία. Όταν όμως τον Μάιο του 1972 αναφέρθηκε το όνομα της ταινίας σε μια υπόθεση σφαγιασμού ανηλίκου σε ανήλικο, ήταν μόνο η αρχή για τη σύνδεσή της με κάποια απεχθή ακόμα εγκλήματα (σε έναν βιασμό, πχ, οι δράστες τραγουδούσαν “Singin’ in the Rape”), και τα ΜΜΕ κατηγόρησαν ευθέως το φιλμ ως αρνητική επιρροή για τη νεολαία. Και ήταν ο ίδιος ο Kubrick που επέβαλε στη Warner Bros να αποσύρει την ταινία του από τη Μεγάλη Βρετανία, χωρίς όμως να αποδέχεται ότι η τέχνη είναι υπεύθυνη για εγκλήματα. Επί 27 χρόνια ήταν πολύ δύσκολο κανείς στη χώρα να βρει και να παρακολουθήσει την ταινία, κάτι που άλλαξε το 1999, μετά τον θάνατο του δημιουργού της. Κάτι ανάλογο έγινε και στην Ιρλανδία, ενώ υπήρχαν και αρκετές άλλες χώρες που απαγόρευσαν την προβολή της.
• Μαζί με μια σειρά φιλμ από το Μπόνι και Κλάιντ του 1967 ως και το 1971, η ταινία αποτελεί ορόσημο της αλλαγής στάσης του κινηματογράφου σε σχέση με την απεικόνιση της βίας. Μαζί, όμως, οι αρχικά ανάμεικτες κριτικές έχουν πλέον σταθερά θετικό πρόσημο, ενώ η cult φήμη του είναι από τις πλέον ισχυρές στην 7η τέχνη. Άλλωστε και στην εποχή του είχε αποτελέσει μια μεγάλη εμπορική επιτυχία, με έσοδα 114 εκατομμύρια δολάρια, έναντι κόστους των μόλις 1,3.

Μουσικά Παραλειπόμενα

• Το κεντρικό μουσικό θέμα είναι μια διασκευή της Wendy Carlos πάνω στο Music for the Funeral of Queen Mary του Henry Purcell (1695). Η Carlos πάντρεψε την κλασική με την ηλεκτρονική μουσική, ακόμα κι αν τα περισσότερα από όσα συνέθεσε δεν ακούστηκαν επί της ταινίας (υπάρχουν στο άλμπουμ Walter Carlos’ Clockwork Orange). Ιστορία έγραψε και το March from A Clockwork Orange, που δεν τίποτα άλλο από ερμηνεία της Carlos επί της 9ης Συμφωνίας του Ludwig van Beethoven. Ακούγονται ακόμα αποσπάσματα από Gioachino Rossini και Edward Elgar, αλλά και το Singin’ in the Rain στην αυθεντική του εκδοχή.
• Ο Kubrick είχε ζητήσει από τον Roger Waters των Pink Floyd αν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει μουσικά στοιχεία από το άλμπουμ του γκρουπ, Atom Heart Mother. Ο Waters αρνήθηκε, υπό τον φόβο πως η μουσική του θα αλλοιώνονταν κατά το δοκούν από τον σκηνοθέτη για χάρη του μοντάζ. Όταν μετά από λίγο καιρό βρέθηκε ο Waters στη θέση να ζητήσει από τον Kubrick τη χρήση ήχων από το 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος, ήταν η σειρά του σκηνοθέτη να αρνηθεί…