Συντάκτης: Γιώργος Ξανθάκης

Γεννημένος στο Παρίσι αλλά πολιτογραφημένος Αμερικανός, ο σκηνοθέτης Jacques Tourneur κληρονόμησε από τον επίσης σκηνοθέτη-πατέρα του, Maurice Tourneur, την εκλεπτυσμένη ευρωπαϊκή αισθητική του. Εργάστηκε κυρίως στο Χόλιγουντ υπηρετώντας πιστά τα κλασικά είδη: ψυχολογικά θρίλερ, ταινίες τρόμου, ρομαντικές περιπέτειες, γουέστερν, φιλμ νουάρ. Επωφελήθηκε  από τη στερεότητα των κλασικών μοντέλων αλλά σφράγισε τις ταινίες του και με το δικό του προσωπικό ύφος:  βελούδινη οπτική υφή, γαλλική λεπτότητα, συγκρατημένο τόνο και εξαιρετική αίσθηση του μέτρου. Το πιο εύφορο πεδίο της φιλμογραφίας του ήταν τα φιλμ νουάρ, τα σασπένς-θρίλερ και τα έργα τρόμου, στα οποία καθήλωνε τον θεατή χάρη στη δεξιοτεχνική χρήση της απειλητικής φύσης της σκιάς, της σύνθεσης του κάδρου και του αφηγηματικού ρυθμού. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι ότι σοφά αντιστεκόταν σε σκηνές με μακρόσυρτους διαλόγους. Όποτε ερχόταν αντιμέτωπος με τέτοιες σκηνές, συνοφρυωνόταν λέγοντας: «Ακούγεται τόσο άσχημο».

Ξεκίνησε τη σκηνοθετική του καριέρα στη Γαλλία με τέσσερις ταινίες (1931-1934), πριν πάει στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου έπρεπε να αποδείξει την αξία του με μια σειρά ταινιών μικρού και μεσαίου μήκους. Ωστόσο δέχτηκε την κύρια διαμορφωτική επιρροή του από τον παραγωγό Val Lewton, για τον οποίο ο Tourneur σκηνοθέτησε τρεις ταινίες -«Cat People» (1942), «I Walked with a Zombie» (1943) και «The Leopard Man» (1943)- που προανήγγειλαν το οπτικό ύφος των φιλμ νουάρ. Αυτές οι ταινίες του «φανταστικού» παρουσίαζαν μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην ορθολογική βάση της καθημερινής ζωής και τον τρόμο που προκαλεί το υπερφυσικό, σηματοδοτώντας μια αλλαγή σε σύγκριση με τα γοτθικά φιλμ τρόμου της δεκαετίας του 1930, με τα αρχετυπικά πλάσματα (Δράκουλας, τέρας του Φρανκενστάιν, μούμια  κ.α.) και τις σοκαριστικές σκηνές φρίκης.

Στο πικρό, αρχετυπικό  φιλμ νουάρ «Out of the Past» (1947) η τεχνική του Tourneur ταιριάζει με το είδος, συνδυάζοντας μια αίσθηση προσωπικής παγίδευσης με διάθεση μελαγχολίας και απώλειας.

Νωρίτερα, το 1944, σκηνοθέτησε το ατμοσφαιρικό γοτθικό θρίλερ, με νουάρ στοιχεία, «Experiment Perilous». Η πρώτη αμερικανική ταινία που γυρίστηκε στο βομβαρδισμένο Βερολίνο, το «Berlin Express» (1948), είναι ένα υβρίδιο νουάρ και κατασκοπικού θρίλερ, κατά βάθος μια αλληγορία για την ενότητα των λαών. Στο γυρισμένο στην Αγγλία θρίλερ «Circle of Danger» (1951), ένας Αμερικανός (Ray Milland) ερευνά τον ύποπτο θάνατο του αδελφού του κατά τη διάρκεια μιας αποστολής κομάντο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πάντως το πιο σημαντικό νουάρ του Tourneur στη δεκαετία του 1950 ήταν το «Nightfall» (1957), βασισμένο σε μυθιστόρημα του David Goodis, που εξερευνά την παράνοια και μελαγχολική μοιρολατρία του Aldo Ray, παγιδευμένου ανάμεσα σε γκάγκστερ που πιστεύουν ότι έχει στην κατοχή του μια τσάντα γεμάτη χρήματα και την αστυνομία που τον θεωρεί ύποπτο για φόνο. Με αναδρομική αφήγηση, η ταινία αξιοποιεί ανατροπές και θεματικούς παραλληλισμούς μεταξύ πόλης και υπαίθρου, αλλά το αταίριαστα αισιόδοξο τέλος του αποτυγχάνει να συλλάβει την τελειότητα και την αίσθηση της απώλειας που διαπερνά το «Out of the Past». Αργότερα ο Tourneur σκηνοθέτησε μερικά ξεχωριστά νουάρ επεισόδια τηλεοπτικών σειρών, κυρίως το «Into the Night» (1955) για το «The General Electric Theatre» και το «Night Call» (1963) για τη «Ζώνη του Λυκόφωτος».

Ενδιάμεσα, στο φιλοσοβιετικό «Days of Glory» (1944), ο Gregory Peck είναι ένας ηρωικός ρώσος αγρότης που πολεμούσε τους ναζί κατακτητές. Το «Canyon Passage» (1946) είναι ένα συναρπαστικό γουέστερν, ενώ το «Easy Living» (1949) ένα συμπαθές δράμα για ένα αστέρι του ράγκμπι που ένα πρόβλημα στην καρδιά θα μπορούσε να τερματίσει την καριέρα του.

Η ταινία του που αγαπούσε περισσότερο ο ίδιος ο δημιουργός της ήταν το «Stars in My Crown» (1950), μια ζεστή νοσταλγική ματιά στη ζωή μιας πόλης της Δύσης. Το «The Flame and the Arrow» (1950) είναι μια ρομαντική περιπέτεια στη μεσαιωνική Ιταλία με πρωταγωνιστή τον Burt Lancaster. Ακολούθησαν η ρομαντική περιπέτεια «Anne of the Indies» (1951) με την Jean Peters ως αμείλικτη καπετάνιο-πειρατή και η γυρισμένη στη Αργεντική περιπέτεια «Way of a Gaucho» (1952).

Στη συνέχεια ο Tourneur έκανε μια ποιοτικά άνιση ποικιλία από διάφορα είδη: την περιπέτεια στη ζούγκλα «Appointment in Honduras» (1953), τα γουέστερν «Stranger on Horseback» (1955) και «Wichita» (1955), το  δράμα του αμερικανικού εμφύλιου «And Great Day in the Morning» (1956). Πολύ ανώτερο από αυτά ήταν το ανατριχιαστικό φιλμ τρόμου «Night of the Demon» (1957), μια υπέροχη προσαρμογή της υπερφυσικής ιστορίας του MR James «Casting the Runes». Στο προπαγανδιστικό «The Fearmakers» (1958), ένας άντρας επιστρέφει από τον πόλεμο της Κορέας για να διαπιστώσει ότι η εταιρεία του έχει αναληφθεί από κομμουνιστές και στο «Timbuktu» (1959) ένας αμερικανός λαθρέμπορος όπλων και ένας γάλλος συνταγματάρχης αντιμετωπίζουν μια επανάσταση στην έρημο της Σαχάρας.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο Tourneur δούλεψε κυρίως για την τηλεόραση. Επέστρεψε στον κινηματογράφο για να φτιάξει την ιταλική «La Battaglia di Maratona» (1959), βασισμένη χαλαρά στη Μάχη του Μαραθώνα, την κωμωδία τρόμου «The Comedy of Terrors» (1963) και το φιλμ επιστημονικής φαντασίας και τρόμου «Τhe City Under the Sea» (1965), πριν αποσυρθεί επιστρέφοντας στη Γαλλία.

Ο Tourneur έλκεται από περίπλοκες, διφορούμενες ιστορίες που αντικατοπτρίζουν την αδιαφάνεια των χαρακτήρων, την αφάνεια των κινήτρων τους, την αυθαιρεσία των παθών, καταδεικνύοντας τη σχετικότητα κάθε ηθικής κρίσης: «Οι άντρες ωθούνται από δυνάμεις μεγαλύτερες από αυτούς», λέει ένας από τους χαρακτήρες του. Η εκλεπτυσμένη και υποβλητική σκηνοθετική γραφή του αποστάζει την αγωνία σταγόνα-σταγόνα τοποθετώντας τις μυθοπλασίες του μέσα ένα σύγχρονο σκηνικό, χωρίς να απεικονίζεται ρητά το αντικείμενο του τρόμου («Όσο λιγότερα βλέπουμε, τόσο περισσότερο πιστεύουμε»). Έτσι ο θεατής είναι ελεύθερος να επιλέξει ανάμεσα σε δύο υποθέσεις, λογικές ή υπερφυσικές («Η πραγματική φρίκη είναι να δείχνεις πως όλοι ζούμε με ασυνείδητο φόβο»).

Το σινεμά του Tourneur δίνει βάση στήριξης στο ανείπωτο, με το βασικό του μοτίβο να είναι «Δεν πρέπει να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε». Για τον πιο μυσταγωγικό από τους σκηνοθέτες του Χόλιγουντ, η ανθρώπινη ψυχή δεν έκρυβε λιγότερα μυστήρια από αυτά του επέκεινα…