
Ποιος είναι ο δολοφόνος; 15 κλασικά whodunnit του σινεμά!
Συντάκτης: Ορέστης Μαλτέζος
Ποια είναι τα βασικά συστατικά ενός καλού θρίλερ μυστηρίου; Ένα πτώμα σε μια απομονωμένη τοποθεσία, μια ομάδα πολλών και ξεχωριστών υπόπτων, ένας εκκεντρικός ντετέκτιβ και μια πλοκή με περισσότερες απότομες στροφές κι από επαρχιακό δρόμο στο Πήλιο…
Από τα «αστυνομικά» που υπάρχουν σε κάθε βιβλιοθήκη πατρικού σπιτιού και τις αμέτρητες καινούριες και παλιές σειρές που παίζουν σταθερά στις τηλεοράσεις, η γοητεία που ασκεί στο κοινό το είδος του murder-mystery ή αλλιώς whodunnit (εκ του «ποιος το ‘κανε») διαιωνίζεται σταθερά από γενιά σε γενιά, όχι τόσο για την επιθυμία τού να αποδοθεί η δικαιοσύνη, αλλά για να εμπλέξει τους θεατές σε μια συναρπαστική πορεία επίλυσης του γρίφου που ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια του, καταλήγοντας πάντα στην απάντηση μίας ερώτησης: ποιος είναι ο δολοφόνος;
- The Last Warning | 1928
Μία από τις πρώτες κινηματογραφικές whodunnit ταινίες είναι η “Τελευταία Προειδοποίηση” του Paul Leni, μια παραγωγή της Universal που εκείνα τα χρόνια ειδικευόταν στις horror ταινίες της εποχής που αναμειγνύουν το μυστήριο και το ανατριχιαστικό με μια δόση μαύρου χιούμορ. Η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα θέατρο το οποίο είναι κλειστό εδώ και πέντε χρόνια από τότε που ένας ηθοποιός δολοφονήθηκε την ώρα της παράστασης χωρίς να βρεθεί ποτέ ο ένοχος. Ένας παραγωγός συγκεντρώνει τους ηθοποιούς με σκοπό να ανεβάσουν ξανά το έργο με την ελπίδα ότι θα βρεθεί τελικά ο δολοφόνος, αλλά το θέατρο φαίνεται να είναι στοιχειωμένο και γεμάτο παγίδες, με τις πρόβες να διακόπτονται από σκηνικά που πέφτουν, πυρκαγιές, κλοπές και μεταφυσικές παρουσίες, ώσπου τελικά να αποκαλυφθούν όλα πάνω στη σκηνή το βράδυ της πρεμιέρας του έργου.
2. The Thin Man | 1934
– “Ακούγεται πολύ ενδιαφέρουσα υπόθεση. Γιατί δεν την αναλαμβάνεις;”
– “Δεν έχω χρόνο. Πρέπει να είμαι συνεχώς σίγουρος ότι δεν θα χάσεις τα λεφτά για τα οποία σε παντρεύτηκα.”
Ο William Powell και η Myrna Loy υποδύονται τον Νικ και τη Νόρα Τσαρλς, ένα ζευγάρι της υψηλής κοινωνίας που ενώ περνά τις χριστουγεννιάτικες διακοπές του στη Νέα Υόρκη με τον Άστα το φοξ-τεριέ τους πίνοντας μαρτίνι, αναλαμβάνουν να βρουν τον “Aνθρωπο-Σκιά” του τίτλου, ο οποίος έχει εξαφανιστεί μυστηριωδώς ενώ βρισκόταν σε ένα κρυφό επαγγελματικό ταξίδι. Η αποκάλυψη του μυστηρίου γίνεται τελικά στο φινάλε από τον Νικ Τσαρλς σε ένα dinner-party, βεβαίως-βεβαίως. Βασισμένη στο βιβλίο του Dashiell Hammett (“Το Γεράκι της Μάλτας”) η ταινία του W.S. Van Dyke βρίθει από class και εκλεπτυσμένο φλερτ μεταξύ των πρωταγωνιστών, και η επιτυχία της ήταν τέτοια που απέκτησε πέντε σίκουελ και μια τηλεοπτική σειρά.
3. The Hound of the Baskervilles | 1939
– “Στη φαντασία, αγαπητέ μου Γουάτσον. Εκεί συλλαμβάνονται και εκεί επιλύονται όλα τα εγκλήματα. Στη φαντασία.”
Ποια λίστα μυστηρίου που σέβεται την ύπαρξή της δεν θα περιείχε μέσα έναν Σέρλοκ Χολμς; Μπορεί μέχρι το 1939 το “Σκυλί των Μπάσκερβιλ» του Arthur Conan Doyle να είχε ήδη γυριστεί 4 φορές, η ταινία του Sidney Lanfield όμως ήταν η πρώτη που την τοποθετούσε στο αρμόζων βικτωριανό σκηνικό. Στην επαρχία του Ντέβονσαϊρ, ορθώνεται η έπαυλη των Μπάσκερβιλ, η οποία φαίνεται να είναι καταραμένη από ένα δαιμονικό σκυλί το οποίο εδώ και εκατοντάδες χρόνια κατασπαράζει όποιον απόγονο της οικογένειας τολμήσει να πατήσει το πόδι του εκεί μέσα. Φυσικά ο Χολμς απορρίπτει αυτό το ενδεχόμενο και χρησιμοποιεί την επαγωγική σκέψη του για να βρει τον πραγματικό ένοχο και να σώσει τον τελευταίο Λόρδο Μπάσκερβιλ από τη φριχτή του μοίρα. Ο Basil Rathbone υποδύεται για πρώτη φορά τον Σέρλοκ Χολμς και η επιτυχία του ήταν τέτοια που συνέχισε να φορά την κάπα του ντετέκτιβ σε 14 συνολικά ταινίες.
4. And Then There Were None | 1945
– “Κι απ’ τους δέκα μικρούς νέγρους έζησε μονάχα ένας / Πήγε και κρεμάστηκε και δεν έμεινε κανένας.”
Οκτώ άγνωστοι μεταξύ τους καλεσμένοι και τα δύο μέλη του προσωπικού, βρίσκονται αποκλεισμένοι στην έπαυλη μιας βρετανικής νήσου που ανήκει σε έναν άφαντο οικοδεσπότη, ο οποίος τους κατηγορεί όλους για φόνο μέσω ενός δίσκου γραμμοφώνου. Μόνο τους στοιχείο δέκα ινδιάνικες φιγούρες στο κέντρο του τραπεζιού, οι οποίες εξαφανίζονται μία-μία καθώς οι “Δέκα Μελλοθάνατοι” του τίτλου δολοφονούνται κατά τη διάρκεια της βραδιάς. Βασισμένη στο ίσως καλύτερο μυθιστόρημα της Agatha Christie, η ταινία του René Clair διατηρεί αναλλοίωτο το μακάβριο σασπένς του βιβλίου και γνωρίζει την ομόφωνη κριτική αποδοχή μέχρι και σήμερα.
5. Green for Danger | 1946
– “Όλοι, όλοι χάθηκαν. Όλοι οι παλιοί γνωστοί μας.”
– “Τουλάχιστον μας άφησαν πίσω τους σκωληκοειδίτες τους.”
Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, το προσωπικό ενός βρετανικού νοσοκομείου προσπαθεί να σώσει ζωές τη στιγμή που η χώρα δέχεται εχθρικές επιθέσεις από αέρος, όταν μια νοσοκόμα κατηγορεί ευθαρσώς έναν αναισθησιολόγο ότι δολοφόνησε τον άντρα που πέθανε στο τραπέζι του χειρουργείου του, και ο επιθεωρητής Κόκριλ της Σκότλαντ Γιαρντ αναλαμβάνει να διαλευκάνει την κατάσταση, ενώ παράλληλα βγαίνουν στην επιφάνεια οι αντιπαλότητες και τα ερωτικά μπερδέματα του νοσηλευτικού προσωπικού. Βασισμένη στο βιβλίο της Christianna Brand, η “Πράσινη Κηλίδα” του Sidney Gilliat (που αναφέρεται στην πράσινη ετικέτα που είχαν πάνω οι μπουκάλες του αναισθητικού) ήταν μία από τις μεγάλες εμπορικές ταινίες της εποχής, με μια πνευματώδη γραφή σε αρκετά σκοτεινούς τόνους, απειλητικό score και ένα εξαιρετικό καστ με τον Trevor Howard και τον Alastair Sim στο ρόλο του επιθεωρητή.
6. A Shot in the Dark | 1964
– “Ένας πορτιέρης, δύο πελάτες, κι ένας Κοζάκος. Και τώρα ακόμα έξι άνθρωποι είναι νεκροί!”
– “Μα ήταν δολοφόνοι, Διοικητά!”
– “Σε σύγκριση με σένα, ήταν όλοι άγιοι.”
Ο επιθεωρητής Κλουζό καλείται στην εξοχική κατοικία ενός δισεκατομμυριούχου για να διαλευκάνει το φόνο του σοφέρ του. Παρότι όλα τα στοιχεία δείχνουν πως ο φόνος διαπράχτηκε από μια καμαριέρα με την οποία διατηρούσε σχέση, ο Κλουζό είναι αμετακίνητος πως η κοπέλα είναι αθώα και προσπαθεί με κάθε ανορθόδοξο τρόπο να αποκαλύψει τον πραγματικό δολοφόνο, ενώ τα πτώματα στην έπαυλη στοιβάζονται ασταμάτητα. Ο Peter Sellers υποδύεται για δεύτερη φορά το ρόλο του “Λαγωνικού 24 Καρατίων” επιθεωρητή Ζακ Κλουζό χαρίζοντάς του εδώ την επιτηδευμένη γαλλική προφορά, η οποία έγινε χαρακτηριστικό γνώρισμά του, ενώ εισάγει τους χαρακτήρες του διοικητή Ντρέιφους και του Κάτο. Η ταινία του Blake Edwards είναι βασισμένη στο θεατρικό έργο “L’Idiote” το οποίο προσαρμόστηκε κατάλληλα ώστε να περιλαμβάνει τον χαρακτήρα του Κλουζό μετά την τεράστια απήχηση που είχε ο ρόλος στην ταινία “Ο Ροζ Πάνθηρας”.
7. The Bird with the Crystal Plumage | 1970
– “Και να σκεφτείς ότι όλοι μου λέγανε, ‘πήγαινε στην Ιταλία, είναι πολύ ήσυχη χώρα, τίποτα δεν συμβαίνει εκεί πέρα’.”
Η πρώτη ταινία του μάστερ του giallo, Dario Argento, πίσω από τα horror στοιχεία της έκρυβε ένα whodunnit μυστήριο, το οποίο βασιζόταν στο αστυνομικό μυθιστόρημα “The Screaming Mimi” του Fredric Brown. Ο Tony Musante υποδύεται τον Σαμ, έναν αμερικανό συγγραφέα σε διακοπές στη Ρώμη που γίνεται μάρτυρας της βίαιης επίθεσης σε μια γυναίκα από μία φιγούρα με μαύρα γάντια σε μια γκαλερί τέχνης. Αποκτώντας εμμονή με το έγκλημα, ο Σαμ ξεκινά μόνος του να ανακαλύψει την αλήθεια ακολουθώντας ένα-ένα τα στοιχεία που βρίσκει στο διάβα του, ενώ ο μυστηριώδης δολοφόνος συνεχίζει τις επιθέσεις φτάνοντας μέχρι και στην κοπέλα του Σαμ. Το “Πουλί με τα Κρυστάλλινα Φτερά” κρύβει ένα whodunnit αιματοβαμμένο και άγριο με το κίνητρο του φόνου να έχει τις ρίζες του σε τραύματα του παρελθόντος, παρά στην επιθυμία για εκδίκηση ή την απληστία.
8. Sleuth | 1972
– “Ο πιο σύντομος δρόμος για την καρδιά ενός άντρα είναι ο εξευτελισμός.”
Το βραβευμένο με Tony θεατρικό έργο του Anthony Schaffer πρωτοεμφανίστηκε στη μεγάλη οθόνη από τον Joseph L. Mankiewicz με τον Laurence Olivier και τον Michael Caine σε μια εφ’ όλης της ύλης ψυχολογική αναμέτρηση. Ο ηλικιωμένος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων Άντριου Γουάικ καλεί στην έπαυλή του τον κατά πολύ νεότερό του Μάιλο Τιντλ για να συζητήσουν πολιτισμένα για ένα πρόβλημα ερωτικής φύσης που έχει προκύψει: ο Μάιλο κοιμάται με τη γυναίκα του Άντριου. Δεν είναι πραγματικά ένα whodunnit αλλά ένα remix του είδους, το οποίο αντιστρέφει τους κανόνες ενός τυπικού murder-mystery. Ο Άντριου έχει καλέσει το θύμα του στο τερέν του και αμέσως το υποβάλλει σε μια σειρά από παιχνίδια μυαλού τα οποία σταδιακά γίνονται βίαια, μοχθηρά, άρρωστα και όλο και πιο δύσκολο να κερδηθούν, και τα οποία ολοκληρώνονται εκεί που τα περισσότερα whodunnit ξεκινούν.
9. Murder on the Orient Express | 1974
– “Αν αυτοί οι άνθρωποι δεν εμπλέκονται στη δολοφονία, τότε γιατί μου είπαν όλοι, κατά την ανάκριση, ηλίθια και εντελώς αχρείαστα ψέματα;”
– “Αναμφίβολα, κύριε Πουαρό, επειδή δεν περίμεναν ότι θα βρισκόσασταν στο τρένο και δεν είχαν χρόνο να συμφωνήσουν για το τι θα πούνε.”
– “Ήλπιζα ότι θα βρισκόταν κάποιος άλλος να το πει αυτό κι όχι εγώ.”
Η αγαπημένη ταινία της Agatha Christie βασισμένη σε βιβλίο της ήταν και η πρώτη εμφάνιση του Ηρακλή Πουαρό σε μια σειρά ταινιών που ακολουθούσαν τις περιπέτειες του διάσημου Βέλγου (και όχι Γάλλου) ντετέκτιβ. Ενώ ταξιδεύει με το Όριαν Εξπρές, ο Πουαρό αναλαμβάνει να εξιχνιάσει τη δολοφονία ενός αμερικανού επιχειρηματία, ο οποίος βρίσκεται νεκρός με δώδεκα μαχαιριές στο κουπέ του. Οι ανακρίσεις των επιβατών φαίνεται μόνο να περιπλέκουν τα πράγματα ενώ ο χρόνος κυλά αμείλικτα αφού το έγκλημα πρέπει να λυθεί προτού η αστυνομία φτάσει στο αποκλεισμένο από το χιόνι τρένο. Το “Έγκλημα στο Όριαν Εξπρές” του Sidney Lumet προτάθηκε για έξι Όσκαρ, παραμένει το πιο διάσημο έργο της Christie κυρίως λόγω του πανέξυπνου φινάλε, και συμμετέχουν σε αυτό ένα all-star cast που περιλαμβάνει τους Albert Finney, Sean Connery, Ingrid Bergman, Anthony Perkins, Lauren Bacall και Vanessa Redgrave.
10. Murder by Death | 1976
– “Τελικά δεν κατάλαβα. Έγινε φόνος ή δεν έγινε;”
– “Έγινε. Εφονεύφθη ένα υπέροχο σαββατοκύριακο. Οδηγέ, ξεκίνα σε παρακαλώ.”
Ένας απομονωμένος εκατομμυριούχος καλεί στο κάστρο του τους πέντε διασημότερους λογοτεχνικούς ντετέκτιβ της εποχής για δείπνο μετά φόνου, και τάζει παχυλή αμοιβή σε όποιον κατορθώσει να λύσει ένα έγκλημα το οποίο δεν έχει διαπραχθεί ακόμα. Στο “Πρόσκληση σε Γεύμα από Έναν Υποψήφιο Δολοφόνο” του Robert Moore, ο συγγραφέας Neil Simon στήνει μια διακωμώδηση-φόρο τιμής των murder-mysteries με σπαρταριστές ατάκες και ένα εντελώς σουρεαλιστικό φινάλε, εκμεταλλευόμενος το μακάβριο χιούμορ που κρύβουν στην καρδιά τους. Στο πολυπληθές καστ συμμετέχουν ο Peter Sellers, ο David Niven, η Maggie Smith και ο Alec Guinness αλλά και ο συγγραφέας Truman Capote σε μια σπάνια κινηματογραφική εμφάνιση.
11. Death on the Nile | 1978
– “Είστε ένας απολύτως φριχτός τυχάρπαστος Γάλλος!”
– “Τυχάρπαστος Βέλγος, σας παρακαλώ, μαντάμ.”
Αξιοποιώντας την επιτυχία του “Murder on the Orient Express”, οι παραγωγοί επέλεξαν το “Έγκλημα στο Νείλο” σαν follow-up και μετά την άρνηση του Albert Finney να υποδυθεί ξανά τον Πουαρό αφού δεν ήταν διατεθειμένος να ξαναφορά το βαρύ make-up κάτω από τον καυτό ήλιο της Αιγύπτου, επιστρατεύτηκε ο Peter Ustinov, ο οποίος έχει μείνει μέχρι σήμερα η πιο χαρακτηριστική απεικόνιση του χαρακτήρα. Μια ζάμπλουτη κληρονόμος παντρεύεται τον αρραβωνιαστικό της καλύτερής της φίλης και πάνε για μήνα του μέλιτος κρουαζιέρα στον Νείλο. Μόνο που όπως βλέπουμε, έχει κάνει κακό σε πολλούς ανθρώπους, βρίσκεται περιτριγυρισμένη από όλους τους, και σύντομα νεκρή. Η Mia Farrow, ο David Niven, η Bette Davis, η Angela Lansbury και η Maggie Smith είναι μόνο μερικά από τα τεράστια ονόματα που συμμετέχουν στο αριστούργημα του John Guillermin σε σενάριο του Anthony Schaffer.
12. The Mirror Crack’d | 1980
– “Άκουσα πως οι δυο τους έχουν πολύ καλές σχέσεις. Αληθεύει;”
– “Καλές σχέσεις; Αν τις έβαζες μαζί σε μια δεξαμενή με έναν καρχαρία, ο καρχαρίας θα πάθαινε κρίση ταυτότητας.”
Η ταινία ξεκινά με μια ασπρόμαυρη σεκάνς στην οποία ένας ντετέκτιβ ετοιμάζεται να αποκαλύψει τον δολοφόνο όταν η εικόνα ξαφνικά καίγεται. Βρισκόμαστε σε ένα σινεμά, η κόπια της ταινίας καταστρέφεται λόγω βλάβης και η Μις Μαρπλ που βρίσκεται στην αίθουσα αναλαμβάνει να αποκαλύψει αυτή τον δολοφόνο στους θεατές. Και κάπως έτσι, η Angela Lansbury συστήνεται στο σινεμά ως η ιδανική ενσάρκωση της διάσημης ηρωίδας της Agatha Christie, προτού ξεκινήσει η δική της ιστορία. Στα γυρίσματα μιας ταινίας, μια φανατική θαυμάστρια της πρωταγωνίστριας δηλητηριάζεται όταν πίνει ένα κοκτέιλ το οποίο προοριζόταν για το αντικείμενο του θαυμασμού της. Η ταινία του Guy Hamilton “Στον Καθρέφτη Είδα τον Δολοφόνο” περιλαμβάνει ως είθισται ένα πολυπληθές καστ με την Elizabeth Taylor, τον Tony Curtis, τον Rock Hudson και την Kim Novak.
13. Evil Under the Sun| 1982
– “Πόσο θα ‘θελα κι εγώ να μπορούσα να ξαπλώσω στον ήλιο.”
– “Μα για ποιο λόγο, κυρία μου; Δείτε τους, ξαπλωμένους στη σειρά, σαν πτώματα στο νεκροτομείο. Δεν είναι άντρες ούτε γυναίκες. Δεν έχουν τίποτα προσωπικό. Είναι απλά σώματα, κομμάτια κρέας που ψήνονται κάτω από τον ήλιο.”
Ο Ηρακλής Πουαρό ταξιδεύει σε ένα ξενοδοχείο της Αδριατικής για να είναι παρών στη συνάντηση ενός εκατομμυριούχου με την πρώην γυναίκα του, μια διάσημη ηθοποιό, την οποία κατηγορεί ότι τσέπωσε το διαμάντι που της είχε κάνει δώρο και του επέστρεψε ένα ψεύτικο. Φυσικά στο ξενοδοχείο υπάρχουν πολλοί που κατηγορούν τη διάσημη ηθοποιό, η οποία σύντομα βρίσκεται νεκρή. Η τρίτη εμφάνιση του Πουαρό στη μεγάλη οθόνη δίνει μεγαλύτερη βάση στο χιούμορ από ότι οι προηγούμενες διασκευές, προσεγγίζοντας τα όρια του camp, με χαρακτηριστικές στιγμές το ιδιαίτερο κολύμπι του Πουαρό στη θάλασσα και τα sassy ξεκατινιάσματα της Maggie Smith με την άσπονδη εχθρό της, Diana Rigg. Ο Anthony Schaffer επιστρέφει για τη συγγραφή του σεναρίου του “Δύο Εγκλήματα Κάτω από τον Ήλιο” σε σκηνοθεσία Guy Hamilton, πειράζοντας ελαφρά την πλοκή του βιβλίου.
14. Clue | 1985
– “Μα συνηθίζει το FBI να καθαρίζει τον τόπο του εγκλήματος;”
– “Φυσικά, γιατί νομίζεις ότι διοικείται από έναν άνθρωπο που τον λένε Hoover;”
Η αγάπη του κοινού για τα murder-mysteries ήταν ανέκαθεν μεγάλη και το επιτραπέζιο Cluedo που εμφανίστηκε το 1943 είναι ένα από τα κλασικά του είδους σήμερα, όπου οι παίκτες διαλέγουν από ένα πιόνι το οποίο αντιπροσωπεύει κι από έναν ύποπτο με γλαφυρό όνομα και ιδιότητα και καλείται μέσω της περιφοράς στο ταμπλό και συλλέγοντας στοιχεία να συμπεράνει ποιος από αυτούς είναι ο δολοφόνος. Αυτή είναι και η πλοκή της ταινίας “Clue” του Jonathan Lynn, η οποία προσθέτει τον χαρακτήρα του μπάτλερ Γουάντσγουορθ, τον οποίο υποδύεται ο Tim Curry, ενώ παραμένοντας πιστό στη λογική του επιτραπέζιου, διαθέτει τρία εναλλακτικά φινάλε τα οποία επιλέγονταν τυχαία σε κάθε προβολή της ταινίας στους κινηματογράφους.
15. Gosford Park | 2001
– “Είμαι η τέλεια υπηρέτρια. Δεν έχω προσωπική ζωή.”
Πολύ πριν γνωρίσει την παγκόσμια επιτυχία με το “Downton Abbey”, ο σεναριογράφος Julian Fellowes ήξερε πως ο αληθινός σκοπός μιας εξοχικής έπαυλης στον κινηματογράφο ήταν να γίνει ο τόπος διάπραξης φόνου. Ο Robert Altman, που πάντα αγαπούσε τα μεγάλα καστ, σκηνοθέτησε αυτό το “Έγκλημα στο Γκόσφορντ Παρκ” στο οποίο ο πατριάρχης Σερ Γουίλιαμ ΜακΚορντλ βρίσκεται νεκρός στο γραφείο του την ώρα που το σπίτι είναι γεμάτο από καλεσμένους για το σαββατοκύριακο. Η δολοφονία του προκαλεί αναταραχή τόσο στα μέλη της high class οικογένειας και τους καλεσμένους όσο και στο υπηρετικό προσωπικό, το οποίο ελάχιστα θρηνεί το βάναυσο αφεντικό του. Ο Stephen Fry υποδύεται τον ντετέκτιβ που προσπαθεί να λύσει το μυστήριο, το οποίο όταν τελικά αποκαλύπτεται έχει πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο από αυτό που το κοινό έχει συνηθίσει από τις ταινίες του είδους. Το καστ ως συνήθως είναι τεράστιο και περιλαμβάνει τους Maggie Smith, Kristin Scott Thomas, Michael Gambon, Helen Mirren, Clive Owen και Derek Jacobi.