Συντάκτης: Γιώργος Ξανθάκης

Πρώιμη ζωή και έργο

Γεννημένος σε μια εβραϊκή οικογένεια στο Σινσινάτι, αλλά μεγαλωμένος στο Φοίνιξ, ο Spielberg είχε ήπια δυσλεξία που τον δυσκόλεψε στο σχολείο , αλλά ανέπτυξε έντονο ενδιαφέρον για τον κινηματογράφο. «Αν έχω κάποιο μυστικό για την τέχνη μου», είπε το 2003, «είναι ότι έχω παρακολουθήσει πολλές παλιές ταινίες από τις δεκαετίες του 1930, του ’40 και του ’50 -ταινίες των Howard Hawks, Preston Sturges και Alfred Hitchcock».

Η πρώτη γενιά κινηματογραφιστών που σπούδασαν επίσημα την τέχνη τους σε πανεπιστήμια κύρους ήταν ο F.F. Coppola, ο Martin Scorsese , ο George Lucas  και ο Brian De Palma -γεμάτοι με νιάτα, φιλοδοξία και ίσως λίγη αλαζονεία, όταν κατέλαβαν το Χόλιγουντ στις αρχές της δεκαετίας του ’70. O Spielberg, αν και λίγο νεότερος από αυτούς, κατάφερε να συμπεριληφθεί σε αυτή την αδελφότητα, παρόλο που είχε εγκαταλείψει τις πανεπιστημιακές σπουδές του. Από το γυμνάσιο γύριζε δικές του ταινίες επαγγελματικής ποιότητας.

Στα 24 χρόνια του, συνάντησε το γεμάτο χιτσκοκικό σασπένς σενάριο του Richard Matheson που έφερνε αντιμέτωπους έναν επιχειρηματία (που τον υποδύεται ο Dennis Weaver) με το σεντάν Plymouth Valiant του, με τον αόρατο μανιακό οδηγό ενός απειλητικού φορτηγού βυτιοφόρου Peterbilt. Ο Spielberg γύρισε τη «Μονομαχία» (1971) μέσα σε τρεις εβδομάδες στα άνυδρα τοπία της ερήμου Μοχάβε, αναζωπυρώνοντας ένα κυνηγητό υψηλής ταχύτητας με ελάχιστους διαλόγους και μέγιστη δράση.

Στη συνέχεια, ο νεαρός σκηνοθέτης ασχολήθηκε με μια άλλη ταινία δρόμου στην οποία κυριαρχούσε η αντήχηση από  το κλίμα εξέγερσης της εποχής και αποτελεί μια απαισιόδοξη ματιά στην σκοτεινή πλευρά του αμερικάνικου ονείρου. Στο -γυρισμένο για τη μεγάλη οθόνη- «Εξπρές του Σούγκαρλαντ» (1974) πρωταγωνιστεί η Γκόλντι Χόουν ως πρώην απατεώνισσα που θέλει να διατηρήσει την κηδεμονία του μωρού της οδηγώντας μια επική καταδίωξη στο Τέξας. Ήδη ο Spielberg πάντρευε τον ενθουσιασμό που σφύζει από παλμούς με τη συγκινητική οικογενειακή δυναμική, δύο θέματα που έχουν διαποτίσει τη φιλμογραφία του.

Θριαμβική καταξίωση

Ο πρώτος καλλιτεχνικός και εμπορικός θρίαμβος έρχεται με τα «Σαγόνια του Καρχαρία» (1975). Aστρονομική επιτυχία της εποχής του, με τρία Όσκαρ, βασίζεται στο πνεύμα των b-movies «τεράτων» της δεκαετίας του ‘50 που με τη μοναδική σκηνοθετική μαεστρία του Spielberg μετατρέπεται  σε μία από τις πιο ευρηματικές και αγωνιώδεις ταινίες τρόμου όλων των εποχών. Ο Spielberg σχεδίασε έξυπνα τη στρατηγική της σκηνοθεσίας, απεικονίζοντας τον καρχαρία σε μικρές αναλαμπές: μια ουρά σπάει την υδάτινη επιφάνεια, ένα πτερύγιο που προβάλλει από την ακτή. «Αυτό που είναι τρομακτικό για την ταινία είναι το αόρατο», σημείωσε αργότερα. Επιπλέον, υπήρχε η προαισθανόμενη παρτιτούρα του John Williams που «σε αγναντεύει», όπως εξήγησε ο συνθέτης, «όπως θα έκανε ένας καρχαρίας, ενστικτώδης, αδυσώπητος, ασταμάτητος».

Πριν το «Jaws» κάνει εισπράξεις 100 εκατομμυρίων δολαρίων, ο Spielberg δυσκολευόταν να χρηματοδοτήσει ένα παιδικό του όνειρο για ένα έργο που αφορά το φαινόμενο των UFO. Αλλά η επιτυχία του «Jaws» κατέστησε δυνατό το γύρισμα του «Στενές Επαφές Τρίτου Τύπου» (1977), μιας από τις πιο περίτεχνες ταινίες επιστημονικής φαντασίας που γυρίστηκαν ποτέ. Ο αινιγματικός τίτλος του αναφέρεται στο τρίτο επίπεδο αλληλεπίδρασης με εξωγήινους του ουφολόγου J. Allen Hynek: την πραγματική επαφή. Από την παιδική του ηλικία, ο Spielberg είχε μια «βαθιά ριζωμένη πεποίθηση ότι μας είχαν επισκεφτεί» και αυτό το παιδικό δέος ενέπνευσε το δικό του σενάριο, ενώ  χρησιμοποίησε υπερσύγχρονα ειδικά εφέ για να τεκμηριώσει την ιστορία της επαφής με την εξωγήινη ζωή. Ο Spielberg κράτησε έναν ειδικό ρόλο για τον Francois Truffaut, ως γάλλο επιστήμονα. Με διευθυντή φωτογραφίας τον Vilmos Zsigmond, σκηνοθέτησε την πιο συγκινητική προσγείωση UFO που έχουμε δει ποτέ: παιδιά με κοστούμια εξωγήινων φωτίζονται από πίσω και αποεστιάζονται καθώς κατεβαίνουν από το διαστημόπλοιό τους και υποδέχονται τους επιβάτες.

Με την ξέφρενη σουρεαλιστική πολεμική κωμωδία του 1979, “1941: Από Πού Πάνε στο Χόλιγουντ, Παρακαλώ;”, ο Spielberg έκανε το πρώτο του παραπάτημα, καθώς η αστραφτερή εικόνα είχε πολύ ισχνό περιεχόμενο.

Εισερχόμενος στη δεκαετία του ’80, ο Spielberg ανέκτησε, και με το παραπάνω, το χαμένο έδαφος με τους «Κυνηγούς της Χαμένης Κιβωτού» (1981). Πρόκειται για μια ταινία που λειτούργησε αρχετυπικά και έγινε παγκόσμια επιτυχία. Αποτελεσματικά  ψυχαγωγική για όλες τις ηλικίες , είναι μια καθηλωτική περιπέτεια που θυμίζει σαββατιάτικα σίριαλ της δεκαετίας του 1940. Ο Spielberg πήρε το μήνυμα από την πλανητική επιτυχία του «Star Wars» του φίλου του George Lucas και γέμισε τους «Κυνηγούς» με όλα τα διασκεδαστικά στοιχεία: ελκυστικό αλλά απίθανο ήρωα -τον ακατάβλητο και χιουμορίστα Χάρισον Φορντ- , συμπαθητική αθλητική φίλη, γραφικούς κακούς, καθηλωτικό σασπένς, εκστατική δράση και πειστική ρεαλιστική αναπαράσταση. Διοχετεύοντας τη λατρεία του για τους εξωγήινους σε μια πιο οικεία αφήγηση, ο Spielberg εδραίωσε τη θέση τού πιο δημοφιλή σκηνοθέτη της εποχής με το «E.T. ο Εξωγήινος» (1982) . Αυτή τη φορά, ο επισκέπτης είναι ένα ζαρωμένο πλάσμα με μια λαμπερή καρδιά, σχεδιασμένο από τον Carlo Rambaldi, που άφησε κατά λάθος πίσω στη Γη η ομάδα εξερεύνησης του διαστήματος. Αυτή η συγκινητική ιστορία ενός  αγοριού που παίρνει υπό την προστασία του έναν εξωγήινο επισκέπτη αποτελεί μια αλληγορία για την αποδοχή της διαφορετικότητας του «Άλλου». Ο μύθος της Melissa Mathison για την παιδική ηλικία, τα προάστια, το διαζύγιο,  ο κυβερνητικός έλεγχος και η σχέση αγάπης μεταξύ διαφορετικών ειδών χαιρετίστηκε αμέσως ως κλασικό αριστούργημα και έγινε ένα από τα πιο εμπορικώς επιτυχημένα κινηματογραφικά έργα όλων των εποχών.

Μετά την 1η συνέχεια των «Κυνηγών», «Ο Ιντιάνα Τζόουνς και ο Ναός του Χαμένου Θησαυρού» (1984), που συνέχισε επάξια τις απολαυστικές περιπέτειες του ριψοκίνδυνου αρχαιολόγου, ο Spielberg πήγε ενάντια στην τυποποίηση για να γυρίσει το μελοδραματικό αντιρατσιστικό δράμα «Πορφυρούν Χρώμα» (1985). Αφήνοντας στην άκρη τους εξωγήινους και την περιπέτεια, εξέπληξε πολλούς με αυτή τη διασκευή του μυθιστορήματος της Alice Walker για τις αλληλένδετες ζωές των μαύρων γυναικών στον βαθύ Νότο. Ο Spielberg δέχτηκε κάποιες αντιδράσεις επειδή θεωρήθηκε ότι, ως λευκός σκηνοθέτης, δεν γνώριζε καλά τα επίμαχα ζητήματα. Αργότερα παραδέχτηκε μια υπερβολικά προσεκτική προσέγγιση, μια εξομάλυνση των αιχμηρών άκρων και των αμφιλεγόμενων στοιχείων του πρωτογενούς υλικού. Παρά τα μειονεκτήματά του, η ίδια η Walker επαίνεσε το τελικό προϊόν, το οποίο έλαβε έντεκα υποψηφιότητες για Όσκαρ -συμπεριλαμβανομένης μίας για τη ζωηρή παρτιτούρα του Quincy Jones και μία για τη συγκινητική πρωταγωνιστική ερμηνεία της Whoopi Goldberg.

Το προβλέψιμο και μελοδραματικό πολεμικό έπος «Αυτοκρατορία του Ήλιου» (1987)  ήταν η επόμενη ταινία του, μία από τις λίγες εμπορικές απογοητεύσεις του. Παρόμοια μοίρα είχε και το γλυκερά συναισθηματικό  «Για Πάντα» (1989), αλλά ο Spielberg ξαναβρήκε τη φόρμα, με την αρωγή του Σον Κόνερι, στο «Ιντιάνα Τζόουνς και την Τελευταία Σταυροφορία» (1989) συνδυάζοντας την αδιάκοπη δράση, τις αναληθοφανείς καταδιώξεις και το χιούμορ.

• Συνέχεια την επόμενη Παρασκευή με το γ’ μέρος!