Συντάκτης: Γιώργος Σπανός

Η Antonina Miliukova, η σύζυγος του ομοφυλόφιλου, σπουδαίου συνθέτη Pyotr Ilyich Tchaikovsky, γράφτηκε σε μια υποσημείωση της ιστορίας ως μια γυναίκα ψυχικά ασταθής, ύπουλη και νυμφομανής, που μόνο προβλήματα έφερε στον άντρα της, ο οποίος αναγκάστηκε να την εγκαταλείψει μετά από μόλις έξι εβδομάδες και πέρασε την υπόλοιπη ζωή του με επιβαρυμένη ψυχολογία εξαιτίας της. Αυτή την παγιωμένη εικόνα έρχεται να αμφισβητήσει ο Kirill Serebrennikov, μιλώντας για έναν παθολογικό έρωτα και μια τοξική δυναμική χτισμένη γύρω από μια ιδιοφυία, σε αυτό το έργο υψηλότατης αισθητικής, βιρτουοζικής σκηνοθεσίας, συγκινητικού καταπιεσμένου πάθους και, προς το τέλος, κάπως υπερβολικής εκκεντρικότητας.

«Η ρωσική ψυχή είναι ένας σκοτεινός τόπος» έγραψε ο Dostoyevsky, και η ταινία του Serebrennikov μάς βυθίζει από την πρώτη στιγμή σε έναν τέτοιο κόσμο του παρελθόντος, ζοφερό και παγωμένο σαν νεκρό από καιρό, όπου επικρατούν η μαυρίλα και η καταχνιά. Ξεκινώντας από ένα γραφείο κηδειών, η Antonina περνά μέσα από το μαυροντυμένο πλήθος και φτάνει στο σπίτι του αποθανόντος πρώην συζύγου της. Όταν μπαίνει στο δωμάτιό του, εκείνος σηκώνεται από το νεκροκρέβατο για να την επιπλήξει απαξιωτικά που τόλμησε να έρθει στην κηδεία του.

Η Antonina είχε την τραγική ατυχία, που νόμισε για ευτυχία, να πιαστεί στα δίχτυα ενός εξιδανικευμένου, ανεκπλήρωτου, εξαρχής καταδικασμένου έρωτα για έναν άνθρωπο που γνώριζε και θαύμαζε μόνο μέσα από τη μουσική και τη φήμη του. Κι ενώ η εμμονή της την οδήγησε τελικά στην τρέλα, τα συναισθήματά της είναι τόσο γνώριμα και συγκινητικά, καθώς ξετυλίγονται αβίαστα με λεπτότητα στην εξαιρετική πρώτη ώρα της ταινίας. «Από την πρώτη στιγμή που σας είδα ήθελα μόνο ένα πράγμα, να σας αγκαλιάσω και να σας φιλήσω» του λέει με ενθουσιασμένο βλέμμα προσμονής η Antonina στην πρώτη τους κατ’ ιδίαν συνάντηση. «Μπορώ να σας προσφέρω μόνο μια ήσυχη, αδελφική αγάπη» της λέει επιφυλακτικός εκείνος, αναλογιζόμενος το κοινωνικό άλλοθι που θα του προσέφερε ένας γάμος μαζί της ώστε να κρύψει την ομοφυλοφιλία του. Η γυναίκα, τυφλά ερωτευμένη, αγνοεί και αυτήν και όλες τις άλλες προφανείς προειδοποιήσεις για αυτό τον γάμο με έναν άνθρωπο που όση αγάπη και να του έδινε, δεν θα μπορούσε ποτέ να ανταποκριθεί στον έρωτά της με τον τρόπο που θα ήθελε εκείνη. Όταν ο Tchaikovsky την εγκαταλείπει, αυτή αρνείται να το αποδεχτεί, και εγκλωβισμένη ανάμεσα στο καταπιεσμένο πάθος της και το ανδροκρατούμενο περιβάλλον, κατρακυλάει σταδιακά στην παράνοια, οπότε και η ταινία αρχίζει να παίρνει ακόμα πιο παραισθησιακή τροπή. Όμως ούτε καν στις φαντασίες της δεν μπορεί η Antonina να έχει τον άντρα της. Είναι αλήθεια ότι από αυτό το σημείο και μετά ο σκηνοθέτης παίρνει υπερβολικά πολλές ελευθερίες, και το κατά πόσο ο θεατής θα ακολουθήσει την εκκεντρικότητά του θα καθορίσει τη τελική του άποψη.

Αυτό όμως που κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει στον Serebrennikov, και που απογειώνει την ταινία, είναι η «στοιχειωμένη» αισθητική εμπειρία που δημιουργεί. Η καταβύθισή μας σε μια ερεβώδη Ρωσία των τελών του 19^ου αιώνα γίνεται με εξονυχιστική προσοχή στη λεπτομέρεια: τα υποφωτισμένα σοκάκια και δωμάτια, οι λασπωμένοι δρόμοι, η διακόσμηση των χώρων, η καταπιεσμένη, μίζερη ζωή των ανθρώπων, μαυροντυμένων όλων σαν φαντάσματα (η Antonina για λίγο φοράει ένα βαθυκόκκινο φόρεμα. «Μην το ξαναφορέσεις, μου προκαλεί αηδία» θα της πει περίπου ο άντρας της), οι προσευχές τους. Η σκηνοθεσία και η φωτογραφία εντυπωσιάζουν σε κάθε σκηνή. Η ομορφιά του φυσικού φωτός μαγεύει. Η αιθέρια κίνηση της κάμερας, που ελίσσεται, απογειώνεται και περιστρέφεται (και σε μια περιστροφή η μέρα γίνεται νύχτα), δίνει μια διαρκή ρευστή αίσθηση ονείρου.

Το αναχρονιστικό μοντέρνο χορευτικό στα τελευταία λεπτά, εφιαλτικό ή κακόγουστο, όπως το δει κανείς, είναι ένας χορός θανάτου, μια σκοτεινή αναλογία της Λίμνης των Κύκνων, όχι μιας νυμφομανούς, παρά μιας ρημαγμένης, παραδομένης πια γυναίκας προτού χαθεί οριστικά στα σκοτάδια της χλεύης και της λήθης. Ελάχιστη μουσική του Tchaikovsky ακούστηκε. Αυτή η ταινία είναι η στοιχειωμένη -και στοιχειωτική- ελεγεία της Antonina.