Συντάκτης: Γιώργος Ξανθάκης

ΙΙ. ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ (συνέχεια)

Το Κουρδιστό Πορτοκάλι / A Clockwork Orange (1971)

Κεντρικός ήρωας ο Άλεξ (εκπληκτικός  ο Malcom McDowell), γοητευτικός, αγέρωχος, ευφυής αλλά διεστραμμένος. Αποτελεί τον αδιαμφισβήτητο ηγέτη μιας ομάδας απροσάρμοστων νεαρών που από ανία επιδίδονται καθημερινά σε βιασμούς και βανδαλισμούς. Μετά από ένα τραγικό συμβάν, ο Άλεξ βρίσκεται στη φυλακή όπου διαλέγει να ακολουθήσει ένα νέο σωφρονιστικό πρόγραμμα που επινόησε η κυβέρνηση, με αντάλλαγμα την ελευθερία του. Το πείραμα «πετυχαίνει», αλλά ο Άλεξ μετατρέπεται σε ευνουχισμένο, αδύναμο και δουλικό ανθρωπάριο που ταπεινώνεται από πρώην συντρόφους και θύματα του.

Το φιλμ αποτελεί μια φουτουριστική σπουδή πάνω στη βία, τόσο των συμμοριών όσο και του κράτους και του σωφρονιστικού συστήματος.

Η σκηνοθεσία χαρακτηρίζεται από το ακραίο στιλιζάρισμα, την ντελιριακή χρήση της μουσικής, τη χορογραφική απεικόνιση της βίας και το σουρεαλιστικό χιούμορ. Έτσι,  η ταινία, ιδιαίτερα κατά την απεικόνιση των βιαιοτήτων, εκπέμπει μια απόκοσμη και ανατριχιαστική σαγήνη. Ο Kubrick κατηγορήθηκε ως υμνωδός της βίας και η προβολή της ταινίας απαγορεύτηκε στην Αγγλία.

Μπάρι Λίντον / Barry Lyndon (1975)

Ο Μπάρι Λίντον (ο Ryan O’Neal στην καλύτερη ερμηνεία του) είναι ένας ιρλανδός  τυχοδιώκτης που ταξιδεύει μέσα στα πεδία μάχης και τα σαλόνια της Ευρώπης του 18ου αιώνα, προσπαθώντας να ενταχθεί στους αριστοκρατικούς κύκλους, με εφόδια τη γοητεία του στις γυναίκες, το θράσος και την ικανότητά του στα όπλα. Ο προσωπικός  αγώνας του (που συμβολίζει και τον αγώνα του κάθε ανθρώπου για επιβίωση) θα έχει νίκες και ήττες, καταξίωση και ταπείνωση, φιλία και προδοσία, ηδονικά γλέντια και προσωπικές τραγωδίες. Η Ειμαρμένη θα έχει βέβαια τον τελευταίο λόγο.

Η απόλαυση και η συγκίνηση που προσφέρει η θέαση της μεταφοράς αυτής του μυθιστορήματος του William M. Thakery είναι πέρα και πάνω από κάθε περιγραφή. H ατμοσφαιρική φωτογραφία του John Alcott με τη χρήση φυσικού εσωτερικού φωτισμού με κεριά δίνει στην εικόνα περισσότερο ρεαλισμό, αλλά και μια ιδιαίτερη φωτεινότητα και θέρμη, που αντικατοπτρίζει πιστότερα τα συναισθήματα της στιγμής. Τα σκηνικά, τα κοστούμια και η αρμονική κίνηση των ηθοποιών μέσα στα κάδρα παράγουν μαγευτικές εικόνες βουτηγμένες στην κλασσική μουσική των Mozart, Bach, Vivaldi κ.α. Η χρήση της αφήγησης «off» προσθέτει  ρυθμό, λεπτή ειρωνεία και μια αδιόρατη μελαγχολία.

Το «Μπάρι Λίντον» αποτελεί ένα αληθινό μνημείο του κινηματογράφου, μια αριστουργηματική δημιουργία που, όχι άδικα, θεωρείται από πολλούς η καλύτερη του μεγάλου σκηνοθέτη.

Η Λάμψη / Τhe Shining (1980)

Ο πρώην αλκοολικός συγγραφέας τρόμου Τζακ Τόρανς (αληθινά τρομακτικός ο Jack Nicholson) παίρνει τη γυναίκα του, Γουέντι (Shelley Duvall), και τον μικρό γιο τους, Ντάνι (Danny Lloyd), να ζήσουν σε πολυτελές αλλά ερημικό ξενοδοχείο στα Όρη του Κολοράντο, όπου προσλήφθηκε ως χειμερινός επιστάτης. Χρειάζεται έμπνευση για το νέο του βιβλίο και ελπίζει πως εκεί θα τη βρει. Καθώς οι εβδομάδες περνούν, το ξενοδοχείο αποκλείεται από το χιόνι. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της απόλυτης απομόνωσης, κάθε μέλος της οικογένειας βιώνει κάποιου είδους ανατριχιαστική παραίσθηση. Στη συνέχεια ο Τζακ βυθίζεται αργά αλλά σταθερά στην τρέλα, γίνεται όλο και πιο αλλοπρόσαλλος, απότομος και βίαιος.

Βασισμένη στο ομότιτλο βιβλίο του Stephen King, η ταινία αποτελεί μια αλληγορία για το αιμοβόρο κτήνος που κρύβεται μέσα στον λαβύρινθο του ανθρώπινου μυαλού. Ισορροπεί με θαυμαστή επιδεξιότητα στο μεταίχμιο πραγματικού και φανταστικού, στοιχειώνοντας τη μνήμη του θεατή με ρυθμικά επαναλαμβανόμενες ανατριχιαστικές, κλειστοφοβικές εικόνες. Το μπαρόκ σκηνικό με τα αχανή δωμάτια, τους μυστηριακούς καθρέφτες, τον λαβυρινθώδη κήπο σε συνδυασμό με την  απόκοσμη μουσική επιτείνει την ανησυχία και την αναστάτωση.

Μέταλ Τζάκετ / Full Metal Jacket (1987)

Η ταινία είναι  εμφανώς χωρισμένη σε δύο μέρη. Στο πρώτο περιγράφεται  η σκληρή και αμείλικτη διαδικασία της εκπαίδευσης σε ένα στρατόπεδο νεοσυλλέκτων των ΗΠΑ. Εκπαιδευτής τους είναι ένας υστερικά βάρβαρος λοχίας (σαρωτική η ερμηνεία του R. Lee Ermy) που προσπαθεί να κάμψει το ηθικό τους και να τους μετατρέψει σε άβουλες φονικές μηχανές. Στο δεύτερο μέρος παρακολουθούμε διάφορα χαλαρά συνδεδεμένα επεισόδια στα πεδία μάχης του Βιετνάμ, που καλύπτει ως ανταποκριτής της εφημερίδας ένας από αυτούς τους νεοσύλλεκτους.

Η ιδιομορφία της ταινίας είναι ότι η ενότητα της εκπαίδευσης παρουσιάζεται  πολύ σκληρότερη και εφιαλτικότερη από αυτήν της αληθινής μάχης. Αυτή η ιδιοφυής επιλογή του Kubrick αποδεικνύει ότι το βασικό θέμα του δεν είναι ο πόλεμος του Βιετνάμ, αλλά ο μιλιταριστικός μηχανισμός παραγωγής ανθρώπινης βαρβαρότητας.

Μάτια Ερμητικά Κλειστά / Eyes Wide Shut (1999)

Πρόκειται για μια τολμηρή ανατομία του σεξουαλισμού στο έγγαμο ζευγάρι με καθαρά  φροϋδικούς όρους. Μια πανέμορφη αριστοκρατική γυναίκα εξομολογείται σε μια στιγμή χαλαρότητας μια φαντασίωσή της στον γοητευτικό γιατρό σύζυγό της. Αυτό πυροδοτεί την έκρηξη ζήλιας του, με αποτέλεσμα να την εγκαταλείψει και να ζήσει μια φανταστική ερωτική οδύσσεια κρυμμένος πίσω από μια μάσκα.

Ο Kubrick εικονογραφεί με υπνωτιστικό ρυθμό την άβυσσο του ανθρώπινου μυαλού. Έτσι αναδύονται τα αντιθετικά όσο και συμπληρωματικά δίπολα που βρίσκονται σε ατέρμονες μονομαχίες: πραγματικότητα και φαντασίωση, συνειδητό και ασυνείδητο, λογική και ένστικτο, έρωτας και  μίσος. Η προβολή της ταινίας είχε όλο το φάσμα των αντιδράσεων σε κοινό και κριτική: από την απορία ως την έκπληξη και από την απόρριψη ως τον ενθουσιασμό. Όμως, για ένα καλλιτέχνη που ήταν τόσο πρωτοποριακός όσο ο Kubrick, o καλύτερος σύμμαχος είναι ο χρόνος. Σχεδόν είκοσι χρόνια μετά την πρώτη προβολή της η ταινία φαντάζει αγέρωχη, επιβλητική και κρυστάλλινα διαυγής. Ένας εμπνευσμένος επίλογος στο μεγαλειώδες έργο ενός κορυφαίου δημιουργού.

ΙΙΙ. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Ο Stanley Kubrick υπήρξε ένας τελειομανής δημιουργός που γύριζε τις ταινίες του με φοβερή επιμονή και πίεση, ερχόμενος συχνά σε ρήξη με τους ηθοποιούς του. Ζούσε σαν ερημίτης, αρνούμενος να ταξιδεύει ή να δίνει συνεντεύξεις. Δεν είχε ένα συγκεκριμένο σκηνοθετικό ύφος (όπως π.χ. ο Tarkovsky ή ο Antonioni). Αν και δούλεψε σε πολλά διαφορετικά είδη, αντιμετωπίζοντας το θρίλερ, την επιστημονική φαντασία, τις λογοτεχνικές προσαρμογές και τον πόλεμο με εξίσου μεγάλη επινοητικότητα, δεν έκανε ποτέ μια καθαρή ταινία «genre». Όπως και το έργο του Hitchock, το έργο του Kubrick κάλυψε ένα πλήρες φάσμα συναισθημάτων. Αυτό που θα μπορούσε να είναι τρομακτικό μια στιγμή, θα μπορούσε να γίνει δυσάρεστα αστείο την επόμενη. Το έργο του ήταν υπερβολικά περίπλοκο για να ταιριάζει με κάθε κατηγορία, και ξεκίνησε να ανακαλύπτει κάθε νέο ύφος που άγγιξε θέτοντας αξεπέραστα όρια και κάνοντας κατ’ ουσία την ταινία “A Kubrick Film” με την προσωπική του ετικέτα.

Όπως πολύ εύστοχα έγραψε ο Βασίλης Ραφαηλίδης: «..κάθε ταινία του μοιάζει σαν προσπάθεια να λεχθεί η τελευταία λέξη πάνω σ’ ένα θέμα με το οποίο ασχολήθηκαν πολλοί πριν από αυτόν».

Από μια συνολική αποτίμηση του έργου του, ως κύρια χαρακτηριστικά προβάλλουν η  αξεπέραστη τελειότητα της φόρμας, η εμμονή του να ανατέμνει με οξυδέρκεια και κλινική ψυχρότητα τα άδυτα της ανθρώπινης φύσης, ο διάχυτος πεσιμισμός, αλλά και μια ουμανιστική αύρα.

Σχεδόν 25 χρόνια μετά τον θάνατο του, το έργο του παραμένει πρωτοποριακό, διαχρονικό και ταυτόχρονα εγκεφαλικό και παγερά γοητευτικό.

Δείτε και:

Μέρος 1 | Μέρος 2