Συντάκτης: Σταύρος Γανωτής

Το πλέον αμφιλεγόμενο όνομα Έλληνα που ξεχώρισε στο εξωτερικό, και διόλου άδικα. Όχι μονάχα είναι προς σκέψη το γεγονός ότι συνεργάστηκε στο κυνήγι μαγισσών του γερουσιαστή ΜακΆρθι, αλλά κάθετα κατακριτέο. Ο γεννημένος όμως ως Ηλίας Καζαντζόγλου στην Κωνσταντινούπολη επί οθωμανικής κατοχής, δεν μπορεί να χαρακτηρίζεται μονάχα από αυτό. Το παράδοξο είναι πως η τέχνη του ήταν υπέρμαχη της δικαιοσύνης, του απλού ανθρώπου, του μαχητή ανθρώπου. Ένα παράδοξο που προσωπικά θα το εξηγούσα μονάχα σαν κάτι ονομαζόμενο ως «σύνδρομο μετανάστη», ενός ανθρώπου δηλαδή που φοβόταν πέρα από το επιτρεπτό μη χάσει την παραμονή του στη νέα του πατρίδα (το παράδειγμα του Chaplin ήταν τότε επίκαιρο). Πολύ μορφωμένος και σημαντικός στην έβδομη τέχνη από τις απαρχές της δράσης του, ήταν ένας από τους ιδρυτές του περίφημου Actors Studio στο Μανχάταν. Ήταν επίσης πνευματικός πατέρας ηθοποιών όπως ο Marlon Brando, ο Montgomery Clift κι ο James Dean. Επηρέασε άμεσα όλη τη γενιά των ανεξάρτητων αμερικανών δημιουργών της δεκαετίας του 1970 κι ένα ολόκληρο σινεμά που επέμενε να κινηθεί αντίθετα από τη χολιγουντιανή ρότα. Μήπως αξίζει μια δικαιολογία;

Ο Kazan γνώριζε όσο κανείς άλλος στην εποχή του τι θα πει στρωτό δράμα. Η αφήγηση του ήταν πάντα ευθεία, αλλά διαμέσου του σεναρίου, λάτρης των μυθιστορηματικών και θεατρικών διαλόγων, την έκανε δαιδαλώδη. Μίλησε για την αδικία, τόσο σε κοινωνικό όσο και φυλετικό επίπεδο, αλλά δεν τη χρωμάτισε ως κατεστημένο. Πίστευε στη μάχη για το δικαίωμα κι όχι την «απόλαυση» του να είσαι λούμπεν. Αγαπούσε, δε, υπερβολικά τους ηθοποιούς, πετυχαίνοντας να ξεχωρίζει η ερμηνεία μέσα από τα έργα του, ίσως εις βάρος μιας σκηνοθετικής γραμμής που δεν «έπαιζε» πολύ με την κάμερα για να γίνει πιο αναγνωρίσιμη. Τρεις φορές παντρεμένος, αλλά είχε την ατυχία να δει τις πρώτες δύο συζύγους του να φεύγουν από τη ζωή. Το όνομα του στολίζει δύο Όσκαρ σκηνοθεσίας, τέσσερις Χρυσές Σφαίρες, δύο βραβεία στο Βερολίνο, ένα στις Κάνες και πέντε στη Βενετία. Εντέλει, ο Ηλίας περπάτησε περήφανα στη λεωφόρο των διασημοτήτων, με το βαρύ του ατόπημα να μένει ως διερεύνηση του κλάδου ψυχολογίας, παρά της παγκόσμιας πολιτικής. Γιατί το πρώτο είναι αθάνατο, όπως και οι ταινίες του, ενώ το δεύτερο η ιστορία το καταγράφει και μοιραία το προσπερνάει.

10. Πανικός στους Δρόμους (Panic in the Streets, 1950)

9. Βίβα Ζαπάτα (Viva Zapata!, 1952)

8. Πυρετός στο Αίμα (Splendor in the Grass, 1961)

7. Χαμένα Νιάτα (A Tree Grows in Brooklyn, 1945)

6. Συμφωνία Κυρίων (Gentleman’s Agreement, 1947)

5. Μια Μορφή Μέσα στο Πλήθος (A Face in the Crowd, 1957)

4. Ανατολικά της Εδέμ (East of Eden, 1955)

3. Το Λιμάνι της Αγωνίας (On the Waterfront, 1954)

2. Αμέρικα, Αμέρικα (America, America, 1963)

1. Λεωφορείον ο Πόθος (A Streetcar Named Desire, 1951)