Συντάκτης: Σταύρος Γανωτής

Πώς να αναπτυχθείς σε ένα τέτοιο θέμα και να μη γίνεις πιο διδακτικός και από δάσκαλος πρώτης δημοτικού. Όμως, είναι κάτι που το βλέπω συνεχώς τα τελευταία χρόνια και θεωρώ πως πρέπει να αναφερθεί. Κυρίως από το American Pie και έπειτα, έχει αναχθεί σε σχολή κωμωδίας ο υποβιβασμός της γυναίκας σε αντικείμενο. Πέρα από τη συμπαθητική και έξυπνη πρωταγωνίστρια, υπάρχουν ένα σωρό θηλυκοί χαρακτήρες που βάλλονται να αποδείξουν πως η γυναίκα του σήμερα είναι ηλίθια και αντικείμενο ηδονής με τη θέληση της. Ρε γαμώτο, και να ίσχυε κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να το αναδεικνύουμε;

Fast-forward ιστορία του σεξισμού επί της οθόνης

Η γυναίκα ανά τους αιώνες είναι φανερά αδικημένη, ή να πω καλύτερα καταδικασμένη. Οι καλλιτέχνες όμως πάντα είχαν έναν πιο καλό ρόλο για αυτές, όντας πιο ανοιχτόμυαλοι άνθρωποι. Δεν υπάρχει ιστορία προσβολής του θηλυκού στοιχείου στην τέχνη, σε τέτοιο βαθμό που να τίθεται ζήτημα. Το αντίθετο, η τέχνη συνέβαλε στην αποκατάσταση του ρόλου της γυναίκας στην κοινωνία και την εξίσωση της με την έννοια της μητέρας φύσης. Γιατί ακόμα και η θρησκεία μας, που ανύψωνε την γυναίκα μέσω της Παναγίας, ήταν καταλύτης αρνητικής νοοτροπίας και πάντα απαγόρευε από τη γυναίκα να παίρνει πρωταρχικό ρόλο στην ιεραρχία της. Όταν ήρθε ο κινηματογράφος, είχαν έρθει μαζί οι σουφραζέτες και έτσι η προσγείωση ήταν αρκετά ομαλή. Πέρα από τα ιστορικά έπη του βωβού, που επέμεναν στις μισόγυμνες υπάρξεις, το σινεμά μπήκε με το δεξί στο ζήτημα και ανάδειξε τις πρώτες μεγάλες του σταρ. Η Mary Pickford και η Gloria Swanson ήταν η σύζυγος και η ερωμένη αντίστοιχα, αλλά και η δεύτερη προέβαλε ένα σέξι και όχι ένα σεξιστικό ιδεώδες. Με τον μεγάλο πόλεμο εμφανίστηκαν οι pin-up girls. Αυτές ήταν αιθέριες υπάρξεις για να ανεβεί η λίμπιντο των στρατιωτών και των πατριωτών. Όμως, και πάλι το θέμα που δημιουργούνταν έκανε καλό στον φεμινισμό, αφού η γυναίκα ήταν φανερό πως ήθελε να συνδυάσει την απελευθέρωση της με την οπτική αποθέωση της, και γιατί να την αδικείς. Στα 1960 έρχεται μέσω Νουβέλ Βαγκ το πρότυπο της σεξουαλικά απελευθερωμένης γυναίκας. Και πάλι όλα ήταν ορθά, αφού η γυναίκα έτσι αποκτούσε δικαιώματα πάνω στο κορμί της, δικαιώματα που της τα στερούσαν αιώνες. Έπρεπε ως τότε να ήταν κάποια του δρόμου για να έχει την επιλογή των πολλαπλών συντρόφων. Και ήρθαν τα 1970. Εδώ αρχίζει η μεγάλη ζημιά, που δεν έχει μπαλωθεί ακόμη. Τα πορνοπεριοδικά και ο πορνό κινηματογράφος αρχίζουν να ξεφτιλίζουν τη θηλυκή υπόσταση και αναγάγουν το σέξι, το αισθησιακό, σε κάτι καινό: το σεξιστικό. Δηλαδή προβάλουν την εικόνα μιας γυναίκας, από την οποία δεν σκέφτεσαι καν τι απόψεις κουβαλάει, τι άνθρωπος είναι, και το μόνο που σε νοιάζει είναι να πλαγιάσεις μαζί της ή να τη φαντασιωθείς.

Το «χρυσό» 1999…

Σεξοκωμωδίες υπήρχαν από τα 1970, αφού ο Μπόμπος, τα Γρανίτα από Λεμόνι και τα Πόρκις έκαναν δυναμική την παρουσία τους. Αφήστε και που το hard-core έκανε ύπουλα την εμφάνιση του εν είδει κωμωδίας. Όμως, κάπου φαινόταν ότι το θέμα όδευε να καταλαγιάσει, και όσο αυξανόταν δυναμικά ο ρόλος της γυναίκας στην κοινωνία, τόσο το σινεμά τη σεβόταν ολοένα και περισσότερο. Με την έκρηξη όμως της διακρατικής πορνείας των 1990, του γνωστού trafficking, και την αυξανόμενη οικονομική ύφεση, η γυναίκα ξανακύλησε. Οι Ευρωπαίοι όχι μονάχα συνέχισαν να τη σέβονται, αλλά έδειξαν και συμπαράσταση στον πόνο της. Οι Αμερικανοί, από την άλλη, λες και κάτι τους τσίμπησε, ξαναθυμήθηκαν τις σεξοκωμωδίες και προσφέρουν ανοιχτά παραδείγματα στη νεολαία περί βλακείας της νεαρής γυναίκας και της σεξιστικής της υπόστασης. Πόσες και πόσες δεν είναι αυτές οι κωμωδιούλες που σπάνε τα ταμεία (αλλιώς δεν θα υπήρχε κανένα ζήτημα), και κάνουν τον νεαρό να βλέπει πιο υποτιμητικά το ζευγαράκι του. Ταινίες που αποζητούν κοινό από τις ευαίσθητες ηλικίες και κάνουν τα μυαλά τους πουρέ. Παρουσιάζουν κοριτσάκια να τα δείχνουν όλα πιάτο, και να έχουν καταλήξει να κάνουν τον ρομαντισμό ένα μεσαιωνικό όνειρο για γιαγιάδες.

Και η απάντηση των ρομαντικών ταινιών;

Άλλο δράμα εκεί. Το Χόλιγουντ, κυρίως, αλλά πλέον και το εμπορικό σινεμά ολάκερου σχεδόν του πλανήτη βλέπουν τον mainstream ρομαντισμό με έναν τρόπο τόσο «ξενέρωτο», τόσο εκτός πραγματικότητας, που έχουν κάνει το εισιτήριο για μια rom-com ή ένα ρομάντζο ισάξιο με την τιμή μιας νέας τσάντας σε βιτρίνα. Αποξένωσαν από αυτό το είδος σινεμά τον άντρα, και εξίσωσαν με καθαρό προϊόν προς γυναίκες καταναλώτριες τη χαρά του έρωτα. Με αυτά και με άλλα, υπάρχει ένα ξεκαθάρισμα είδους κοινού, σε αρσενικό και θηλυκό, που από τη μία έχει αναχθεί σε κάτι το αληθινά επικερδές, αλλά αντί να ενώνει τα δύο φύλα, τους τονίζει τις αντιθέσεις τους. Δεν υπάρχει κάτι κακό στο να διατηρήσουμε τα κύρια χαρακτηριστικά της ταυτότητας μας, ώστε να μη γίνουμε πανόμοιοι, μια και κάτι τέτοιο θα παρήγαγε μια αβάστακτη ανιαρότητα, αλλά κι αυτή η διχοτόμηση των προϊόντων καταντάει κοινωνική ανισότητα. Και πώς η γυναίκα βγαίνει από κάτω σε αυτό; Μα πολύ απλά, τσεκάρετε την ποιότητα των συγκεκριμένων ταινιών που απευθύνονται άμεσα και σχεδόν αποκλειστικά σε αυτήν: μια συνταγογραφημένη αφασία από πλευράς δημιουργίας, απλά για να τραβήξει από τη μύτη μια καταναλώτρια τρίτης διαλογής. Και θα μου πείτε ευλόγως, τότε γιατί «τσιμπάνε» οι γυναίκες; Πολύ απλά, γιατί αυτά τα πρότυπα συνταγής έχουν εξαπλωθεί σε ολόκληρο το φάσμα του εμπορίου, και ούτε λίγο ούτε πολύ έχουν αιχμαλωτίσει τα γούστα της γυναίκας. Κάτι παρόμοιο αλλά σε χαμηλότερο βαθμό, έχουν πάθει τα αρσενικά που επιλέγουν μονάχα μάτσο και μπλοκμπάστερ ταινίες. Ναι, να κάνουμε την «κουταμάρα» μας για το χάζι (δεν πρέπει όλη μας η ζωή να είναι εγκλωβισμένη στην ποιότητα, γιατί πάμε στο άλλο άκρο), αλλά όταν περιορίζουμε το εύρος επιλογών μας σε αυτό που ορίζει ο οποιασδήποτε ή το οτιδήποτε, έχουμε πάρει θεόστραβο δρόμο και δεν το έχουμε πάρει καν χαμπάρι…

Και μετά τα βλέπεις δίπλα σου…

Πρώτον θα αρνηθώ το ότι αυτό που παρουσιάζουν οι ταινίες είναι τόσο επιβεβλημένο στην αληθινή κοινωνία της νεολαίας. Φυσικά και δεν είμαι τυφλός, και βλέπω πως ο σεξισμός ολόγυρα γνωρίζει άνθηση, και ο ρόλος της γυναίκας αντί να αυξάνεται κινδυνεύει να γίνει γραφικά σέξι. Αυτό που με απασχολεί όμως τώρα, είναι ο κινηματογραφικός παράγοντας. Και ρωτάω: το σινεμά αντέγραψε τα νέα κοινωνικά δεδομένα ή το αντίθετο; Φυσικά ισχύει το πρώτο, αλλά αν δεν ίσχυε θα είχα αλλάξει δουλειά από ντροπή για την έβδομη τέχνη. Όμως, ξαναρωτάω: πρέπει το σινεμά να αναπαράγει ό,τι ηθικά ντροπιαστικό ανάγεται από το κοινωνικό γίγνεσθαι; Πρώτον χάνει τον ρόλο του ως διδακτικός-ιδεολογικός παράγοντας, κάτι που η τέχνη σέβονταν πάντα, και δεύτερον ενισχύει κάτι στραβό βοηθώντας το να ξεχειλώσει ως φαινόμενο. Αν, πχ, εμφανιστούν ένα σωρό ψυχοπαθείς δολοφόνοι, είναι λογικό να ασχοληθεί μαζί τους και ο κινηματογράφος. Δεν είναι όμως ευκταίο το να τους παρουσιάζει με τη φασίζουσα νοοτροπία του Saw, που στην ουσία τους προσφέρει και άλλοθι. Έτσι και με το δικό μας θέμα. Η κοινωνία ας κάνει ό,τι θέλει. Γιατί ο κινηματογράφος να επιβεβαιώνει ως ορθά τα στραβά της;

Μη με παρεξηγάτε…

Φυσικά και είμαι υπέρ της απόλυτης ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης, και φυσικά δεν θα απαγόρευα σε κανένα American Pie να βγει στις αίθουσες. Όμως είμαι και υπέρ του αντίλογου, της κοινωνικής άμυνας και του διδακτικού ρόλου της τέχνης. Ειδικά αφού μιλάμε για ένα σινεμά λαϊκό, που διαμορφώνει προσωπικότητες και δεν έχει κάποιον ανώτερο σκοπό από το να βγάλει τα λεφτά του. Αν, πχ, ο Tarkovsky δεν έκανε μια διδακτική ταινία, δεν θα είχα πρόβλημα, αφού θα προσέφερε πνευματικά. Και φυσικά αν δω το Γκοτζίλα, δεν περιμένω να με γεμίσει διδαχές για να διασκεδάσω. Κακά τα ψέματα. Όπως είπε και ο κύριος Δαρβίνος καταγόμαστε εκ των πιθήκων και οι πίθηκοι μιμούνται. Φυσικά και δεν έχουμε πλέον άμεση σχέση με τους πίθηκους, αλλά κάτι έχει μείνει κρυμμένο στο DNA μας, όπως περίτρανα και δυστυχώς αποδεικνύεται. Ό,τι και να υποστηρίζει κάποιος αντίθετος ως προς αυτό, το νεανικό μυαλό είναι μαλακό και ευαίσθητο. Δέχεται τα μηνύματα και τα ερεθίσματα σαν σφουγγάρι. Και πάλι δεν θα υπήρχε πρόβλημα, αν κάποια από αυτά τα ερεθίσματα δεν τα κουβαλούσε για μια ζωή ολόκληρη, ως νοοτροπία. Ρε γαμώτο, κάποτε οι νεολαίες ήταν αυτές που άλλαζαν τη ροή του πλανήτη και τον κινούσαν εμπρός. Ας ψαχτούμε όλοι μας να δούμε τι κρατάει τώρα τον πλανήτη δέσμιο. Χωρίς εγρήγορση από μεριάς αυτών που αντιλαμβάνονται ότι τίθεται ζήτημα, θα πάμε μπρος τα πίσω. Γιατί τον ρόλο αυτών τον έχει αναλάβει ένα αδηφάγο εμπόριο, που πουλάει το γυναικείο κορμί και του στερεί την προσωπικότητα. Αλλά να σας πω κάτι; Είμαι αισιόδοξος για το μέλλον της ανθρωπότητας, ακόμα κι αν μοιάζω να το καταδικάζω. Πιστεύω ότι η πτώση της αξίας της γυναίκας στις ημέρες μας είναι μια εμπορική μόδα, που η ίδια η νεολαία κάποια στιγμή θα ξεβράσει. Γιατί οι μόδες έχουν πάντα τον ίδιο παρανομαστή: αλλάζουν…

– Έχεις να προτείνεις κάτι ή τσάμπα μιλάς;

Δεν έχω να προτείνω ούτε περισσότερη λογοκρισία, ούτε να πιάνουμε πρώτα το μικροσκόπιο για να τσεκάρουμε το τι πάει να δει το παιδί μας. Έχω να απευθυνθώ άμεσα στις νέες ηλικίες και να τους προτείνω κάτι απλό, έχοντας στον νου πως η απόλυτη ισότητα έχει μπει, έτσι κι αλλιώς, σε ένα ρυάκι που δεν πάει πίσω. Θα ήθελα να ζητήσω να ενεργοποιούμε τις άμυνες μας όταν πέφτουμε πάνω σε φαινόμενα σεξισμού, ώστε να γελάμε μεν, να μην τα δεχόμαστε ως πρότυπα δε. Όταν το σεξ βγαίνει σε τόσο ρηχή επιφάνεια χάνει τη μαγεία του, και δεν είμαι ο πρώτος που το έχει καταλάβει αυτό. Εγώ θέλω να προφυλάξω κάποια παιδιά που μπορεί να κουβαλούν τα πρότυπα του σεξισμού σε μεγαλύτερες ηλικίες, επισημαίνοντας ότι αυτό θα τα οδηγεί σε περιθώριο και όχι, όπως ψευδά του λένε αυτά τα έργα, στον κεντρικό ρόλο του ήρωα. Αναφερόμαστε σε λίγα έργα επί του συνόλου, και έτσι μπορεί να το αναγάγω σε ζήτημα, ευτυχώς δεν δικαιούμαι να το θεωρώ και τόσο μαζικό. Με απασχολεί ιδιαίτερα, αλλά δεν πανικοβάλλομαι κιόλας. Αλλά, κρίμα. Είναι σαν να κόβεις την παπαρούνα, γνωρίζοντας πως θα χάσει αμέσως και για πάντα τα όμορφα πέταλα της. Κι όταν σε αυτό κρύβεται από πίσω το μαζικό εμπόριο, το θέμα ευτελίζεται ακόμα περισσότερο. Ας παίζουμε και λίγο άμυνα, βρε παιδιά…