Συντάκτης: Σταύρος Γανωτής

ή πώς έγινα κριτικός χωρίς να χαίρομαι να θάβω…

Δημιουργείται, καλοπροαίρετα ή κακοπροαίρετα, η ισχυρή εντύπωση στο αναγνωστικό κοινό πως ένας κριτικός κινηματογράφου απολαμβάνει να θάβει. Πως έχει σε ειδικό word το “τετραγωνάκι” και η πρώτη του σκέψη είναι να το κάνει copy-paste. Ειρήνη υμίν! Ο βασικός λόγος που κάποιος αγαπάει τη δουλειά του κριτικού είναι η αγάπη του προς τις ταινίες. Αυτή προκλήθηκε από τα πεντάρια και όχι τα μηδενικά. Κανείς δεν θα γινόταν φούρναρης αν σιχαινόταν το ψωμί, τουλάχιστον καλός. Βρίσκω την ευκαιρία να αναπτύξω ένα «κατά μηδενικού» θεώρημα, θέλοντας να πω, να απολογηθώ, να εξηγήσω (όπως θέλετε, πάρτε το) το ποια κατεύθυνση έχει συνήθως το φτυάρι μου. Κι όπως λέει μια κλασική κωμωδία… κανείς δεν είναι τέλειος!

• Οι ταινίες οχτροί…

Βασικό μου μέλημα σε ένα «όμορφο» θάψιμο είναι η αντιπάθεια μου, η δυσφορία μου προς μια ταινία που είδα. Είναι ταινίες που αν ήταν στο χέρι μου, θα τις έστελνα να βρουν το κοινό τους στο home-cinema κι όχι στο ιερό μεγάλο πανί. Είναι ταινίες που αισθάνομαι ότι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο κάνουν ζημιά, τόσο νοηματική όσο και αισθητική. Και με το αισθητική νιώθω συνήθως σίγουρος για τη θεώρηση μου, ενώ όσον αφορά το νοηματική, παλεύω πρώτα εναντίον των ιδεολογικών μου κατασταλάξεων, αφού πρώτιστα πιστεύω ότι μια ταινία δεν βγαίνει για να ικανοποιήσει ή να απευθυνθεί άμεσα στον κύριο Σταύρο Γανωτή. Βασικότερο μέλημα μου είναι να αγγίζω μια γενική κοινωνική γκάμα κι όταν αναγνωρίζω κάποιον ως «οχτρό», τον θεωρώ αρνητικό πέραν ιδεολογιών, τάσεων και συνηθειών. Πχ, υπάρχουν παιδεραστές και δεν είμαι εγώ αυτός που θα τους συλλάβει, όμως δεν θα σεβαστώ μια ταινία με τίτλο «αγαπημένη μου πεντάχρονη» για χάρη τους. Δεν αφορά τον περίφημο «μέσο πολίτη» (αλήθεια, πώς σκ… βγαίνει ένας τέτοιος όρος;), αλλά αυτό που ζημιώνει ακόμα κι αυτόν που το υποστηρίζει.

• Η προπαγάνδα…

Ένας Ράμπο ή ένας αντίστοιχος κόκκινος Ράμπο (για να προλάβω την εσφαλμένη τοποθέτηση μου αριστερο-δέξια) είναι τόσο εξόφθαλμος ως προπαγάνδα, που θα τον σεβαστώ κριτικά αν αξίζει ως περιπέτεια. Πρέπει είτε να έχεις βάλει την αστερόεσσα στο playstation, είτε να είσαι Αμερικανός/Ρώσος (κι εγώ γράφω κριτική για Έλληνες) για να επηρεαστείς από κάτι τέτοιο. Ο Γκέμπελς έκανε καλή δουλειά, αλλά εκτός της χώρας του δεν έπιανε μία. Προπαγάνδα που θα στείλω στα έγκατα είναι είτε η πολιτική προπαγάνδα, είτε η καθεστωτική προπαγάνδα. Αυτές οι δεύτερες χαρακτηρίζονται ως ύπουλες και πρέπει η ταινία να έχει πολύ ισχυρές αρετές για να βάλει το όπλο μου πίσω στη θήκη του. Συνήθως αφορούν παραποιημένη ιστορία υπέρ ενός καθεστώτος (ή το κλασικό «κρύβω λόγια») ή πάνε να βγάλουν συμπαθείς ακόμα και στυγνούς φονιάδες.

• Κατά των ηθών…

Πιστεύω βαθιά πως ο άνθρωπος δεν χρειάζεται πρώτιστα γραμμένους νόμους για να λειτουργήσει αρμονικά, αλλά σεβασμό σε άγραφους κανόνες που είναι χαραγμένοι μέσα του, ήδη, από το DNA του. Δεν θέλω τον νόμο για να σεβαστώ έναν συμπολίτη μου ή να φερθώ ευγενικά όταν κάποιος δεν μου έχει κάνει κάτι το τρομερό ή να μην κλέψω, απλά το κάνω. Υπάρχουν, όμως, ταινίες που πετυχαίνουν να απειλούν αυτή τη «θεία» ισορροπία, και μη με περνάτε για άνθρωπο της εκκλησίας. Όταν βλέπω μια ταινία σαν το Saw, στην οποία υποβόσκει μια φασιστική λογική εναντίον του συνανθρώπου μου, ενίσταμαι. Δεν είναι απλά μια ταινία τρόμου, αυτή και πολλές συγγενικές της. Ο δολοφόνος δεν παρουσιάζεται παρανοϊκός ή υπερφυσικός, αλλά ένας ευφυής άνθρωπος που βρίσκει νόημα στο να επιλέγει ανάμεσα σε ζωή και θάνατο κάποιου τρίτου, ακόμα και αγνώστου. Ωραίο δίδαγμα, να το βάλουμε και στα σχολεία. Μήπως να ενσωματώσουμε στην ύλη και τον σεξισμό; Άλλη μόδα κι αυτή, να υποβιβάζουμε το θηλυκό στοιχείο για να κάνουμε κέφι. Δεν με νοιάζει αν το κάνει μια αντροπαρέα, αλλά η γλύκα σε αυτό είναι πως μένει «τα εν παρέα μη εν όπου να ‘ναι». Όταν ο grand-auteur το δημοσιεύει, το κάνει παράδειγμα προς μίμηση, κατεστημένο. Είναι όπως κάνανε τον έρωτα πιάτο και ο … της συζύγου μας μας θυμίζει πλέον όντως πιάτο, πόσο μάλλον που του λείπει και το photoshop! Καλή η τσόντα, αλλά για το υπόγειο του βίντεο-κλαμπ κι όχι για πρώτη μόστρα. American Pie: στα κάτεργα, Wild Orchid: με βούρδουλα, Saw: show me the money mf…

• Το ανήλικο κατρακύλισμα…

Μα τι είναι αυτό το πράγμα τα τελευταία χρόνια; Μέσα από την ψυχή μου, αισθάνομαι ένα κρακ όταν ρίχνω τη μηδενικούρα σε ταινία που απευθύνεται πρώτιστα σε παιδικές ηλικίες. Αλλά για αυτό ακριβώς το κάνω με ευκολία. Μια κοινωνία που ολοένα και ξεχνάει να κάνει ανθρώπους τα παιδιά της, είτε εκφράζεται μέσω της τυπικής διδασκαλίας, είτε κάποιων γονιών που βαριούνται να μιλήσουν πάνω από πέντε λεπτά στα βλαστάρια τους. Ρίχνουν, αμφότεροι κι ένα όμορφο «μη» και καθαρίζουν. Αυτό έχει εκμεταλλευτεί, κυρίως, το σύγχρονο Χόλιγουντ και παράγει με το σωρό ταινίες τύπου Hanna Montana, που μπορούν να κάνουν και την περίφημη γενιά του ’82 (ξέρετε, αυτά τα παιδιά που τα λένε ίντιγκο) να μην ξέρουν να μετρήσουν ρέστα! Αντιμετωπίζουν τα παιδιά μας ως ηλίθιους καταναλωτές και ούτε προσπάθεια να τα βάλουν σε μια διαδικασία σκέψης, πάντα βέβαια σεβόμενοι της ευαίσθητης ψυχοσύνθεσης τους. Ακριβώς με αυτό, δεν εννοώ και δεν συμφωνώ να βαλλόμαστε να παράγουμε Αϊνστάιν πέντε και δέκα ετών, αλλά να σεβόμαστε κυρίως την ώρα της χαράς τους, της διασκέδασης τους. Μία φορά είμαστε παιδιά και για πάντα θα θυμόμαστε τα highlight του παιδικού παιχνιδιού. Κανείς δεν θα νοσταλγεί την καθηγήτρια του πιάνου του, εκτός κι αν είναι η Isabelle Huppert…

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τις κομεντί του σύγχρονου σινεμά, του στυλ Sex and the City. Για αυτές, η γυναίκα δεν είναι ένα νοήμον ον, αλλά μια άβουλη καταναλώτρια. Ξαφνικά, το ρομαντικά προβλήματα υπερβαίνουν όλων, συγκρινόμενα μονάχα με το τι φόρεμα θα φορέσουμε απόψε. Σινεμά διαφήμιση… στις διαφημίσεις.

Μη βιαστείτε να με κατονομάσετε συντηρητικό. Δεν είναι όμορφο να ονομάζουμε έτσι κάποιον που επιμένει να επενδύει σε αξίες. Εσφαλμένες; Μπορεί. Όμως, είναι καλύτερο να έχεις εσφαλμένες αξίες, από το να αγνοείς την έννοια της ύπαρξης τους. Όχι, δεν ήρθα για να σας κάνω με το ζόρι καλύτερους κοινωνούντες, ούτε κατ’ εικόνα και ομοίωση μου (θα έπρεπε να είχατε και μπάκα!). Απλά δεν ξεχωρίζω την κριτική από αυτό που θέλω να είναι ο άνθρωπος, και είχα ευθύνη να σας το πω, γιατί, πολύ απλά, όταν βάζω ένα μηδενικό αισθάνομαι να πιάνω μπινελίκια στον αέρα. Για να μη με ματιάζετε το κάνω…