
Η τέχνη σώζει;
Συντάκτης: Σταύρος Γανωτής
ή… γιατί το να πας σινεμά δεν είναι κάτι το μονοδιάστατο.
Θα ξεκινήσω από ένα λαϊκίστικο παράδειγμα: βρίσκεστε σε ένα αθηναϊκό λεωφορείο και παρακολουθείτε μια σκηνή στην κυριολεξία συνηθισμένη. Κάποιοι εμμένουν εμπρός της πόρτας, εμποδίζοντας τους άλλους να μπουν ή να βγουν. Κάποιοι γηραιότεροι σχολιάζουν τα χάλια των μεταναστών ή της νεολαίας (μοιάζει να τους έχουν τοποθετήσει στο ίδιο τσουβάλι), οι οποίοι είτε δεν σηκώνονται από τις θέσεις τους είτε είναι εριστικοί με τη συμπεριφορά τους. Πάντως, να μπείτε σε λεωφορείο και να πάνε όλα ρολόι αποκλείεται. Και βάλτε στο μυαλό σας και μέρη σαν το γήπεδο, το μπαρ, ή, αν είστε όμορφες κυρίες, τον δρόμο που αντιλαλεί από σφυρίγματα και άσεμνες φράσεις. Και πάω σε ένα διαφορετικό παράδειγμα: είστε σε μια θεατρική ή μια κινηματογραφική αίθουσα, που παίζει κάποια ταινία ποιότητας, ή ακόμα σε κάποιο μουσείο ή… Βλέπετε πώς κομμάτια του ίδιου λαού, του ίδιου με του λεωφορείου, καταφέρνουν να συνυπάρχουν χωρίς παρεξήγηση ή τάση για παρεκτροπή;
Η διαφορά έγκειται στον σεβασμό προς το χώρο; Όχι, πρωτίστως έγκειται στους ανθρώπους που έχουν επιλέξει να επισκεφτούν τον κάθε ναό της τέχνης. Είναι πως κάποιοι συνάνθρωποι μας έχουν λάβει τα μηνύματα που τους κάνουν καλύτερους ανθρώπους και ψυχραιμότερους έναντι της τρέλας που επικρατεί γύρω μας.
- Μα τι υπάρχει στην τέχνη που μπορεί να κάνει κάποιον άνθρωπο καλύτερο;
Το μυστικό είναι στην ψυχή. Καθόλου τυχαία, η τέχνη ακολουθείται από τον όρο ψυχαγωγία και οι αρχαίοι πρόγονοι επέμεναν πολύ σε αυτήν της την ιδιότητα. Καλός άνθρωπος είναι ο καλόψυχος, και όσο υπάρχουν ολόγυρα εξάρσεις της βίας, της ημιμάθειας, του αριβισμού, του υλισμού, της αλλοφροσύνης και της κακής συμβουλής-παραδείγματος, η ψυχή πρέπει από κάπου να τραφεί για να δημιουργήσει ένα ισχυρό ασυνείδητο και μια συνετή απόδοση στον χώρο που ζούμε και αποδίδουμε. Ένα αντίδοτο, δηλαδή, απέναντι σε αυτά που -κυριολεκτικά- υπάρχουν για να μας μαυρίζουν την ψυχή. Κάθε νόημα που συλλαμβάνουμε από ένα ορθό καλλιτέχνημα, κάθε νότα καλαισθησίας που αντιτίθεται στην γκρίζα οπτική της πόλης και της έλλειψης ευτυχισμένων προσώπων, κάθε λογική κουβέντα που μας παρέχει ένας δημιουργός μέσα από την έμπνευση του, κάθε μας σιωπή που κρίνεται απαραίτητη για να εισβάλουν εντός μας τα μηνύματα, κάθε όνειρο μας που χτίζεται μέσα από ανθρώπους που αφοσιώθηκαν στα περί ψυχής… το κάθε ένα από αυτά εισβάλει μέσα μας σαν ιός μετάλλαξης και μας δημιουργεί τη θέληση για την υπέρβαση να δούμε την ύπαρξη αλλιώς, κατευθείαν από την ψυχή.
- Πώς, όμως, θα ωθηθώ προς αυτό τον δρόμο;
Η διάπλαση ενός ατόμου είναι μια εμπειρική διεργασία και διέπεται από πρώιμους τομείς όπως η εκπαίδευση, οι πρώτες παρέες-εμπειρίες και η γονική παρότρυνση, αλλά και ύστερους τομείς όπως η αναζήτηση ταυτότητας και ήθους μέσα από την εργασία ή την ώριμη-ενήλικη επιλογή. Στους πρώτους είναι δυστυχώς παραδεκτό πως απουσιάζει σε ύποπτο βαθμό ή ροπή προς τη τέχνη. Ελάχιστες προσπάθειες κάποιων μονάδων σε συγκεκριμένα σχολικά παραρτήματα τέρπουν τον νέο προς την τέχνη. Δεν υπάρχει μάθημα ιστορίας τέχνης, δεν υπάρχει αναζήτηση τού ταλέντου των μαθητών, δεν υπάρχουν συχνότατες επισκέψεις σε μουσεία, θέατρα, κινηματογράφους ή άλλους παρόμοιους τόπους. Και μην αναγκαστώ να μιλήσω για την ποιότητα της τηλεόρασης μας, της πλέον δυστυχώς πιο άμεσης εμπειρίας που μας παρέχεται απλόχερα, γιατί εκεί είναι μια άλλη, πολύ μεγάλη, κουβέντα. Ατυχώς, και η γονική παρότρυνση τής μετά του μεγάλου πολέμου γενιάς ενδείκνυται περισσότερο για την ανεύρεση χρημάτων και παραδειγματίζει πιότερο προς την έλλειψη αληθινής αγάπης (αγάπη ισούται με καλοψυχία), και αναγκαστικά θα αναζητήσουμε κάτι καλύτερο από τους ύστερους τομείς.
Εδώ η ευθύνη βαραίνει εμάς. Αν η μοίρα μάς χαμογελάσει και αγαπήσουμε την τέχνη από μια τυχαία, αλλά καθοριστική, συνάντηση με αυτήν, έχει καλώς. Αν όχι, είναι φταίξιμο δικό μας, γιατί, παρόλη την αρνητική προτροπή, η τέχνη υπάρχει στη βιβλιοθήκη σου, στη διαφήμιση, στα έντυπα που αναγνώνουμε, υπάρχει σε κάποιον γνωστό μας, υπάρχει ολόγυρα μας. Αναζητώντας ταυτότητα αποκλείεται να μην περάσεις από το στάδιο του λεγόμενου «ψαξίματος», που σου παρέχει κυρίως η τέχνη, ως συγγενικότερη από τις ιδεολογίες με τη φιλοσοφία. Η ορθή ή μη αντιμετώπιση της ωριμότητας μας συνεπάγεται με τις ορθές ή μη επιλογές μας και χωρίς παράδειγμα, ή καλύτερα όσο το δυνατόν περισσότερα παραδείγματα, δεν μπορούμε να αναμένουμε πολλά. Αυτά τα παραδείγματα είναι πάντα ζεστά και έτοιμα από ανθρώπους που υπερέβαλαν εαυτό και τα εξέθεσαν προ των αισθήσεων αυτών, εμάς δηλαδή, που θα τα επιλέξουν. Το ότι υπάρχει και κακή τέχνη δεν είναι δικαιολογία, αφού είτε κάποια είδη της είναι φανερό πως έχουν αποκοπεί τελείως από την έννοια (π.χ. η μουσική σε ένα γλετζέδικο, μια πολύ κακή εμπορική ταινία), είτε υπάρχει σε ακμαίο βαθμό η κριτική για να σε βοηθήσει να βρεις τον δρόμο.
Έτσι κι αλλιώς, ο πραγματικά καλός δρόμος έρχεται μέσα από αγκάθια, όπως μας δίδαξε και ο μυθολογικός δρόμος της Αρετής και της Κακίας, αλλά όταν εισερχόμαστε σε αυτόν, είμαστε προσομοιωμένοι με την αθανασία ή αν προτιμάτε με την όμορφη ζωή και την καλύτερη αντιμετώπιση παντών των συνθηκών.
- Πώς θα καταλάβω πως έχω κερδίσει από την τέχνη;
Δεν είναι κάτι που θα σταθείτε για να το καταλάβετε. Είναι όπως δεν καταλαβαίνουμε τις θεαματικές αλλαγές στο σώμα μας, επειδή το βλέπουμε κάθε μέρα. Βασικά, θα κερδίσετε την ανάταση. Την ψυχική γαλήνη. Την ψυχραιμία να περάσετε μέσα από τις συμπληγάδες πέτρες που είναι σίγουρο πως θα σας φανερωθούν σε μία ή περισσότερες φορές εμπρός σας. Οι επιλογές σας θα γίνουν σοφότερες και όχι απλά πονηρότερες -η πονηριά, στην ουσία της και υπό την έννοια που της έχουμε προσδώσει, είναι αρνητική έννοια- όπως συνηθίζουν οι μη μυημένοι. Θα έχετε πιο ανοιχτά τα μάτια σε αυτό που είναι θετικό για σας, θα αντιλαμβανόσαστε το λάθος με μεγαλύτερη ευκολία. Θα έχετε υλικό για να γεμίσετε τον κενό σας χρόνο, όταν οι υπόλοιποι θα αναζητούν το νόημα στην καθημερινή επίσκεψη σε μια καφετέρια ή ένα μπαρ που σε δυσκολεύει να ακούσεις ακόμα και τον διπλανό σου, πόσο μάλλον τον ψυχισμό σου. Θα υπάρχει ο αόρατος σύντροφος στη μοναξιά, που κι αυτή μπορεί μοιραία να σας επισκεφτεί.
Και σίγουρα θα είσαστε οι λογικοί επιβάτες του λεωφορείου, που ούτε θα εκνευρίσετε, μα κυρίως μηδέ θα εκνευριστείτε από τις μικροπρέπειες του καθενός.
Δεν είναι αστείο. Αναζητήστε την τέχνη και ζήστε με αυτήν. Δεν υπάρχει περιθώριο αποτυχίας και η ψυχή σας θα σας επιστρέψει το αγαθό που της δώσατε. Περισσότερη κουλτούρα για έναν κόσμο που θα ξέρει να ζει και να σέβεται, ανεξαρτήτως με τον τρόπο που επιλέγετε γενικά να ζείτε. Δεν είναι κάτι που χρειάζεται συλλογική προσπάθεια, είναι κάτι που κάνεις εσύ για εσένα. Τον μοναδικό εσένα και κάθε εσένα…